امر به معروف و نهي از منكر با شناختي كه در افراد جامعه نسبت به نيكي ها و بدي ها ايجاد مي كند به حفظ ارزش ها و هنجارهاي موجود در جامعه و تحقق امنيت اجتماعي ياري مي رساند.
فرآيند نهادينه شدن ارزش ها:
بشر از آغاز زندگي اوليه خود به اين نتيجه رسيد كه براي تامين نيازهاي اساسي خود احتياج به همراهي همنوعان خود دارد؛ بنابراين به تدريج گروه هاي مختلفي بين انسان ها به وجود آمد كه رفته رفته گسترده تر شد و باعث پيچيده شدن روابط شد ،اين پيچيدگي روابط بشر را بر آن داشت كه براي هر موقعيتي حد و مرزي قرار دهد.
مرزها و حدود مذكور به تقسيم كار بين گروه هاي انساني انجاميد و اجتماع بشري سازماندهي شد بدين ترتيب مي توان يك گروه اجتماعي نظم يافته (سازماندهي شده) را «سازمان اجتماعي» نام گذاري كرد اما لازمه حيات سازمان اجتماعي تعامل متقابل اعضاي آن است و براي پايداري و دوام اين تعامل، اعضاي سازمان اجتماعي بايد الگوهايي معين و شناخته شده داشته باشند.
به الگوهاي معين و مورد توافق براي عملكرد «هنجار» مي گويند بنابراين براي اينكه يك جامعه بتواند حيات خود را حفظ كند و از بي نظمي و نقصان ايمن باشد، نياز به حفظ و بقاء ويژگي هاي بنيادي و اساسي گروه هاي اجتماعي دارد؛ كه اين همان حفظ هنجارها و ارزشها است.
به اين ترتيب مقوله امنيت اجتماعي فرايند حفظ ارزش ها و هنجارها در جامعه است اين فرآيند در اجتماع از طريق «كنترل اجتماعي» به وقوع مي پيوندد. «كنترل اجتماعي» عمدتا از طريق دروني كردن يا نهادينه كردن ارزش ها و هنجارها انجام مي گيرد و در مراحل بحراني تر و پيچيده تر از طريق مجازات صورت مي گيرد.
دروني كردن يا نهادينه كردن در فرآيند جامعه پذيري كه تامين كننده همنوايي در جامعه است از طريق نهادهاي مختلف اجتماعي چون خانواده، مدرسه و… صورت مي پذيرد در اين فرآيند افراد جامعه بدون احساس فشار و اجبار از سر ميل و رغبت هنجارهاي اجتماعي را پذيرفته و با آن همنوايي مي كنند لذا افراد جامعه به نظمي اخلاقي، خودجوش و خودانگيخته مجهز مي شوند.
فرايند دروني شدن يا نهادينه شدن هنجارها و ارزش ها نياز به ابزاري كارآمد و روشي دقيق و منسجم دارد، تا باعث تحقق اين امر يا پيشبرد سريعتر آن شود فريضه امر به معروف و نهي از منكر كه يكي از مهم ترين واجبات اجتماعي دين اسلام است، اين نقش را در ايجاد و برقراري امنيت اجتماعي ايفا مي كند اين مسئله از طريق بررسي ارتباط كاركردهاي امر به معروف و نهي از منكر با مولفه هاي امنيت اجتماعي قابل اثبات مي باشد.
مفهوم امنيت:
معناي لغوي امنيت در فرهنگ هاي لغات عبارتند از: در امان بودن، آرامش و آسودگي، حفاظت در مقابل خطر (امنيت عيني و مادي) ،(احساس آزادي از ترس و احساس ايمني )،(امنيت ذهني و رواني) و (رهايي از ترديد و اعتماد به دريافت هاي شخصي) .
امنيت را مي توان شرايط عدم خطر يا تهديد نسبت به توانايي ها و برخورداري هاي شخصي تعريف كرد.
امنيت اجتماعي:
همان طور كه ذكر شد، يكي از ابعاد مهم امنيت ملي كه كمتر به آن پرداخته شده امنيت اجتماعي است در تعريف امنيت اجتماعي ديدگاه هاي مختلفي وجود داردبه اين ترتيب تعريف امنيت اجتماعي به صورت زير ارائه مي شود.
“فقدان ترس و تهديد نسبت به ارزش ها و هنجارهاي پذيرفته شده در جامعه”.
مولفه هاي امنيت اجتماعي:
براساس تعاريفي كه در بالا ارائه گرديد، برقراري امنيت اجتماعي منوط به حفظ ويژگي هاي بنيادين جامعه بشري است.
الگوها و هنجارهاي موجود در جامعه از قبيل الگوهاي زبان، فرهنگ، مذهب و عرف ملي اجزاء تفكيك شده ويژگي هاي بنيادين جامعه هستند، تفاوت ساختاري اين اجزاء در اجتماعات مختلف باعث شكل گيري جوامع متعدد با هويت جمعي متفاوت از هم شده است.
پايه و مايه هر اجتماع انساني، اين ويژگي هاي بنيادي است و ايجاد هرگونه اختلال و تغيير ناهماهنگ در هر يك از اجزاء مذكور، جامعه را درمعرض خطر قرار مي دهد و دچار ناامني مي نمايد؛ به طورمثال يكي از برنامه هاي استعماري جهت تسلط در كشورهاي ضعيف، وارد كردن ادبيات و زبان كشور بيگانه به اين كشورها و ممنوع نمودن آموزش و تعليم زبان ملي آن كشور است كه به طور قطع باعث برهم زدن نظام اجتماعي خاص آن كشور مي شود.
بنابراين مي توان مولفه هاي امنيت اجتماعي را چنين برشمرد: زبان، فرهنگ، مذهب و عرف ملي.
مفهوم معروف و منكر:
معروف به كاري اطلاق مي شود كه با عقل و شريعت نيكو شناخته شود، به عبارت ديگر «معروف» يعني شناخته شده و مقابل منكراست، يا كار نيك مطابق فطرت “معروف” آن است كه مردم با ذوق آن را از حيات اجتماعي متداول مي دانند و به فطرت سليم آن را درمي يابند.
طبق اين تعاريف معروف ها دربين ملت ها فطري و همگاني هستند و معمولا با تفاوت بسيار اندك بين دسته هاي گوناگون بشر يكسانند در واقعيات زندگي بشري، يك سلسله معيارهاي اصيل براي خوب، بد، زشت و زيبا وجود دارد و بشر با همان توان بشري قدرت تشخيص شايستگي ها و زيبايي ها را دارد.
بنابراين خوبي ها و بدي ها ذاتي هستند و انسان با بينش فطري و برداشت هاي نخستين خود مي تواند برخي از آنها را دريابد و مختصات كلي آنها را باز شناسد و در جزئيات و سطوحي كه عقل انسان از شناخت آن قاصر است، وحي به كمك انسان مي شتابد و در تشخيص خوبي ها از بدي ها او را راه مي نمايد.
راغب اصفهاني در مفردات مي گويد: «منكر چيزي است كه به زشتي شناخته شده است. منكر از «نكر» به معناي نشناختن ريشه دارد و انكار نوعي عدم قبول است. » منكر هر كاري است كه عقل ها و خردهاي صحيح زشتي آن را حكم مي كنند، يا اينكه عقل ها در زشتي و خوبي آن كار سكوت مي كنند، سپس دين و شريعت بدي وزشتي آن را بيان مي كند.
ميزان تاثيرگذاري امر به معروف و نهي از منكر در ايجاد امنيت اجتماعي
امر به خوبي ها و نهي از بدي ها دو اصل پذيرفته شده همه اقوام و ملل در طول تاريخ زندگي انسان بوده است، زيرا اين دو اصل در بردارنده منافع انسان ها و منطبق با عقل و فطرت اند.
از آنجا كه افراد يك جامعه سالم مانند اعضاي بدن، در راه زندگي اجتماعي و ايجاد حيات صحيح انساني سهيم و شريك مي باشند و هيچ يك از آنها نمي توانند در برابر قوت ها و كاستي هاي جامعه بي تفاوت باشند، مساله نظارت همگاني، امر به معروف و نهي از منكر، براي جلوگيري از فساد و سوق دادن جامعه به سوي اصلاح ضرورت مي يابد.
امام باقر (عليه السّلام) فرموده اند: «بوسيله امر به معروف و نهي از منكر راهها ايمن مي شود. »
بررسي جوامع مختلف در طول تاريخ حاكي از آن است كه زندگي اجتماعي انسان ها همواره دستخوش ناملايمات و حوادث است و در همه جوامع بدون استثنا انحراف در همه اشكال آن موجود است و ناامني به طرق گوناگون اجتماع بشر را تهديد کرده است.
اما نكته اي كه در اينجا مهم مي باشد نوع جلوگيري و به كنترل در آوردن اين انحرافات و رسيدن به امنيت نسبي است هر چه كنترل تهديدها وانحرافات در جوامع با نيروهاي قوي تر و كارسازتر صورت بگيرد، ميزان برقراري امنيت نيز گسترده تر خواهد بود.
به عبارت ديگر راه تحقق امنيت در جامعه و جلوگيري از بزه كاري و انحرافات اجتماعي، وجود يك سيستم كنترل اجتماعي موثر و كارآمد است. از سويي ديگر امر به معروف و نهي از منكر فرايند ايجاد شناخت و شكل دهي بايدها و نبايدهاست.
ايجاد شناخت و آگاهي نسبت به معروف ها (ارزش ها) و فوايد عمل به آنها و بدست آوردن بينش صحيح نسبت به منكرات يا همان عوامل تهديد ارزش ها و مضرات وآسيب هاي آن در ساختار اجتماع است اين شناخت كه صفت برانگيزاننده و محرك بودن را در خود دارد، باعث بيدار شدن ميل يا ذوق فطري انسان ها در جذب نيكي ها و طرد بدي ها و احيا و حفاظت از هنجارهاي مقبول و همنوايي اعضاي جامعه در اين امر مي شود.
به اين ترتيب امر به معروف و نهي از منكر با شناختي كه در افراد جامعه نسبت به نيكي ها و بدي ها ايجاد مي كند به حفظ ارزش ها و هنجارهاي موجود در جامعه و تحقق امنيت اجتماعي ياري مي رساند.
در نگاهي ديگر مي توان به توجه خاصي كه به اين فريضه در آيات و روايات شده اشاره نمود كه خود نشان دهنده ابعاد مهم آن مي باشد و نتايج عيني و عملي زيادي از آيات و روايات متعدد قابل برداشت مي باشد كه به گزارش گونه اي از آن بسنده مي شود:
– اجراي احكام اسلامي
– نشان دادن راه و سلوك انبياء و اولياء و صلحا
– معرفي مؤمنان واقعي
– بينش عقيدتي و تفكر سالم
– امنيت راهها
– اقتصاد سالم
– امنيت قضايي
– عمران و آباداني كشور
– محكوميت دشمنان
– استحكام و استواري امور كشور و نظم و انضباط و وظيفه شناسي
– گسترش عدل و داد
– تقويت نيروهاي صالح و تضعيف منافقان و دشمنان
از ديد قرآن و روايات امر به معروف و نهي از منكر ضامن بقاي جامعه، و ترك اين دو سبب نابودي و هلاك جوامع است.
ضمانت اجراي احكام و دستورات الهي :
امر به معروف و نهي از منكر به عنوان اصل «نظارت عمومي» يا «ضمانت اجرايي» قوانين اسلام مطرح است خدا نظارت بر حسن اجراي احكام الهي را برعهده فرد فرد جامعه اسلامي از هر قشري نهاد، از اين رو هر فرد و گروهي همواره چشمان بيدار امت اسلامي را مراقب خويش دانسته و تلاش مي كند حتي الامكان قوانين اسلامي را رعايت نموده و زير پا نگذارد. امام باقر(عليه السّلام) مي فرمايند: «امر به معروف و نهي از منكر فريضه بزرگي است كه به سبب آن واجبات برپا مي شود. »
برقراري عدالت اجتماعي :
نظارت عمومي بر حسن اجراي احكام عدالت گستر اسلام زمينه فراگيري عدالت اجتماعي را فراهم مي سازد امام علي(عليه السّلام) در اين مورد مي فرمايند: «… امر به معروف و نهي از منكر با برگرداندن مظالم (به صاحبان اصلي آن) و مخالفت ستمگر همراه است. همچنين تقسيم (عادلانه) بيت المال و غنايم را در پي دارد و صدقات (ماليات هاي شرعي) از جاهاي لازم گرفته شده و در جاي حق و مناسب مصرف مي شود. »
آباداني و سازندگي در جامعه :
عمران و آباداني كشور ساختار امر به معروف و نهي از منكر است امام باقر(عليه السّلام) در اين مورد مي فرمايند: «بوسيله امر به معروف و نهي از منكر سرزمين ها آباد مي شود. »
خير و سلامتي :
پيامبر گرامي (صلّي الله عليه و آله و سلّم) در اين باره مي فرمايند: «امت من تا زماني كه امر به معروف و نهي از منكر كنند در خير و سلامتي اند. »
قدرتمندي مومنان:
تقويت نيروهاي صالح درون جامعه و تضعيف منافقان از بركات امر به معروف و نهي از منكر است. حضرت علي(عليه السّلام) مي فرمايند: «هر كس امر به معروف كند مومنان را قدرتمند مي كند. »
تضعيف جبهه نفاق:
خداوند متعال اين برنامه را بسيار زيبا در آيه شصت و هفت سوره توبه بيان مي نمايد كه منافقان سعي در امر به منكر و نهي از معروف دارند و مومنان بايد با امر به معروف و نهي از منكر توطئه آنان را خنثي نمايند.
حضرت علي (عليه السّلام) نيز تاثير امر به معروف و نهي از منكر را در شكست خط نفاق و درمانده كردن منافقين قطعي دانسته و فرموده است: «كسي كه نهي از منكر كند بيني منافقان را به خاك مي مالد. »
مصلحت عمومي جامعه و طرد نااهلان از پست هاي كليدي
حضرت علي(عليه السّلام) در اين باره فرموده اند: «خداوند امر به معروف را براي مصلحت عامه مردم و نهي از منكر را براي طرد سفيهان واجب كرده است. »
شكوفايي اقتصاد :
اقتصاد سالم منوط به امر به معروف و نهي از منكر است با امر به معروف و نهي از منكر راههاي صحيح كسب و تجارت و پيشرفت صنعت، هموار گشته و هر كسي درخور استعداد خويش به امرار معاش مي پردازد و بيكاري، گرانفروشي، احتكار و ساير انحرافات اقتصادي ريشه كن مي گردد امام باقر (عليه السّلام) در ادامه حديث جابر مي فرمايند: «به وسيله امر به معروف و نهي از منكر كسب ها حلال مي شود. »
سرتيپ دوم پاسدار” کاظم مجتبايي” فرمانده انتظامي استان قم /