سادس/خوزستان باشگاه کاوه مسجدسلیمان -اولین باشگاه ورزش کارگری خاورمیانه-؛ می خواستند تخریبش کنند و زمینش را به فروش برسانند ولی ما مردم منطقه بازار چشمه علی نگذاشتیم، چون پای خاطرات و آمد و رفت بزرگان به نام ورزش مثل آقا تختی به این باشگاه در میان است. اگر تخریبش کنند تکلیف آن همه خاطره چه می شود؟ اصلا خاطره هم هیچ، تکلیف جوانان این شهر که حتی یک پارک درست و حسابی هم برای گذراندن اوقات فراغت ندارند، چیست؟
به گزارش سادس، این جملات را حسین خیراللهی از ساکنان منطقه قدیمی بازار چشمه علی می گوید که خانه شان در همسایگی باشگاه کاوه است. باشگاهی فرهنگی ورزشی که در سال ۱۳۰۷ در این منطقه احداث شد و اکنون در حال فروپاشی و پاتوق کارتون خواب ها و افراد معتاد است. مجموعه ای که به جای مرمت و ارزش نهادن به آن به عنوان یک بنای تاریخی، حالا در گیر و دار بی توجهی و بی مهری، هر لحظه در معرض تخریب است.
در همین روزهای گرم خوزستان برای دیدن وضعیت باشگاه قدیمی کاوه (هخامنش یا بدر) که مردم محلی می گویند اولین باشگاه ورزش کارگری خاورمیانه است، راهی مسجدسلیمان شدیم، شهری که آن را به واسطه نخستین چاه شماره یک خاورمیانه در سال ۱۹۰۱ میلادی و نخستین اکتشاف نفت و … با لقب شهر اولین ها می شناسند.
درب باشگاه در خیابان اصلی به دلیل عدم استفاده از آن بسته است اما راه دیگری برای ورود به مجموعه در کوچه فرعی وجود دارد. بخشی از دیوار مجموعه تخریب شده و تبدیل به راهی برای ورود به این باشگاه قدیمی است که با یک تکه درب پلیتی پوشانده شده است؛ همان راهی که به گفته مردم منطقه برای ورود افراد کارتون خواب و معتاد است. این راه به ساختمان اصلی باشگاه ختم می شود و همان بدو ورود با مشاهده خار و خاشاک و بوی تعفن زباله ها، حساب کار دست مان آمد تا بارها با خودمان تکرار کنیم، حیف از این اثر تاریخی…
باشگاه کاوه در سال ۱۳۰۷ و در دوران اکتشاف نفت برای رفاه حال پرسنل و کارگران شرکت‌نفت در فضایی به مساحت ۱۵ هزار مترمربع احداث شد تا پرسنل شرکت نفت اوقات فراغت خود را در این مکان سپری می کردند. بعدها این مجموعه فرهنگی ورزشی در سال ۱۳۵۷ در اختیار ارتش قرار گرفت و به گفته مدیر پایگاه منظر فرهنگی و صنعتی مسجدسلیمان و مردم منطقه، مالک آن در مقطعی قصد تخربب و حتی راه اندازی کارگاه تیرچه و بلوک را در این مجموعه داشت که با مخالفت اهالی منطقه رو به رو می شود و پس از آن نیز دیگر برای مرمت و احیای مجموعه اقدامی انجام نمی دهد تا به نوعی مجموعه خود به خود در آستانه تخریب قرار بگیرد و از بین برود.
این مجموعه قابلیت فعالیت علاقه مندان در چند رشته ورزشی از جمله فوتبال، بسکتبال، کشتی، شنا، وزنه برداری، والیبال و بیلیارد را داشت. مجموعه ای که هم قهرمانانی چون پدر وزنه برداری خوزستان و پدر بیلیارد ایران را ساخت و هم پهلوان هایی را ساخت که در دوران جنگ با حضور در جبهه شهید شدند تا نامشان جاودان بماند.
مجموعه ورزشی کاوه که حتی به هخامنش و بدر هم تغییر نام پیدا کرده بود، علاوه بر دارا بودن چند سالن ورزشی، داری استخر کم عمق برای کودکان و با عمق زیاد برای بزرگسالان، رختکن، آشپزخانه و سالن مدیریت است. در واقع مجموعه ورزشی کارگری کاوه یک مجموعه بکر بوده که با رها شدن، برخی افراد نیز دست به سرقت از این مجموعه زده اند و با جداسازی لوله های و تجهیزات به کار رفته شده در این ساختمان اقدام به تخریب این اثر تاریخی داشته اند تا جایی که یکی از دیوارها هرآن ممکن است با یک تلنگر فرو بریزد و بخش های دیگر ساختمان را هم تحت تاثیر قرار دهد. این نیز علاوه بر حک دلنوشته ها روی دیوارهای این بنای تاریخی ناب است.
شاید کمتر کسی باور کند، مجموعه ای که حالا بلاتکلیف بوده و مالک هیچ برنامه ای برای احیا و مرمت آن ندارد و مخروبه ای بیش نیست، تا همین یک سال پیش در همان حالت نیمه جان باز هم محلی برای ورزش نوجوانان و جوانان منطقه بازار چشمه علی و دورهمی های پیشکسوتانی بود که از همین باشگاه سری در سرها درآوردند و در ورزش ایران نامی برای خود دست و پا کردند.
در این مجموعه چند منظوره، حتی اولین پرده سینمای روباز خاورمیانه نیز احداث شده است که در آن دوران فیلم های به‌روز اروپایی یک هفته بعد از اکران در کشورهای اروپایی توسط شرکت نفت در این سینما برای پرسنل آن به نمایش گذاشته می شد.
آنچه چشم نواز است، معماری و نمای داخلی و بیرونی باشگاه است که برگرفته از نمای تخت جمشید و معماری های ایرانی است. مصالح به کار رفته در ساختمان هم سنگ و گچ بوده که در آن زمان نیز برای عایق کردن سقف ها گِل و کاه گل استفاده کرده اند. سقف اتاق ها و سالن ها از لوله و پلیت ساخته شده است و هیچ گونه جوشکاری برای اتصال لوله ها وجود ندارد زیرا آن موقع دستگاه جوشکاری اختراع نشده بود و با استفاده از پیچ ومهره، لوله ها به هم متصل می شدند که این نشان از قدمت سازه دارد. درهای ورودی نیز از چوب ساژ هستند که آن زمان انگلیسی ها با توجه به این که انعطاف پذیری این نوع چوب بالا است از آن برای ساخت در و پنجره استفاده کردند. نخل های درون باشگاه نیز قدمتی دارند به بلندای نام شهر اولین ها؛ هرچند مالک آپارتمانی که در حریم باشگاه اقدام به بالا بردن برج خود داشته که می گویند غیرقانونی هم هست، یکی از با قدمت ترین درختان مجموعه را در جوار استخر باشگاه سوزانده است که حالا فقط می توان تنه سوخته و بی جان آن را دید.
آقای خیراللهی که از قدیمی های منطقه بازار چشمه علی است و برادرانش نیز در رشته فوتبال و شنا از همین باشگاه در بخش قهرمانی سرآمد شدند، در حالی که با حسرت از قدمت مجموعه و افرادی که از این باشگاه به تیم های ملی راه پیدا کردند برای ما صحبت می کند، ادامه می دهد” متاسفانه تاکنون خیلی از مکان های فرهنگی باقدمت را در این شهر خراب کردند و حالا دست روی این مجموعه فرهنگی ورزشی گذاشته اند تا هم تجهیزات و آهن آلات آن را به فروش برسانند و هم با تغییر کاربری و فروش زمین آن، درآمدزایی کنند. البته بارها قصد تخریب باشگاه کاوه را هم داشته اند که اهالی منطقه بازار چشمه علی مانع کار شدند اما بعد هم اقدامی برای بازسازی مجموعه نداشتند تا خود به خود تخریب شود. در حالی که اگر این مجموعه در هرجای دنیا باشد چقدر برای آن ارزش و احترام قائل بودند و هرگز نمی گذاشتند به این شرایط برسد. آن هم در حالی که مسجدسلیمان از داشتن شرایط تفریح برای نوجوانان و جوانان محروم است و این مجموعه می تواند دل خوشی برای قشر محروم مسجدسلیمان باشد.”
او می گوید “زمانی که مجموعه به ارتش سپرده شد، تا دهه ۷۰ برخی رشته ها هنوز در این باشگاه فعال بودند و حدود یک سال است که به این شکل تبدیل شده است. این یک اثر ملی و تاریخی است ولی گویا هدف این است که به حال خود رها شده تا تخریب شود و زمین را بفروشند.”
خیراللهی توضیح می دهد” این مجموعه یک برند و در واقع یک مجموعه المپیکی بود ولی الان حتی کابال های برق و سطل زباله های آن به سرقت رفته است. وضعیت استخرها را هم ببینید چگونه شده است. دور تا دور استخرها حفاظ وجود داشت که آن ها و حتی تخته شیرجه و نربدبان های ورود به استخر هم به سرقت رفته است. اولین فوتبال در استخر هم در گذشته به منظور یک کار بدنسازی در همین استخر انجام شد. دو برادر خودم علی و ایرج نیز قهرمانان شنای ایران بودند. در کل به واسطه همین مجموعه در شهر مسجدسلیمان و منطقه بازار چشمه علی هر خانواده ای ورزشکار و قهرمان داشت.”
او به پهلوانان این مجموعه هم اشاره می کند و می گوید” حتی خیلی از نوجوانان و جوانانی که در همین مجموعه ورزش می کردند در دوران جنگ شهید شدند که می توان به شهیدان مرادی، پوپ، بارانی، سرقلی، کریمی اشاره کرد؛ آن ها در واقع پهلوان بودند.”
حسن یکی دیگر از ساکنان قدیمی منطقه بازار چشمه علی است که او هم با حسرت و با اشاره به بی توجهی متولیان امر، ادامه می دهد” عکس هایی از مجموعه ورزشی دارم که نشان می دهد تا همین چند وقت پیش این مجموعه مملو از نوجوانان وجوانانی بود که برای فعالیت در رشته های مختلف حال و هوای خاصی به این اثر تاریخی داده بودند اما آنقدر به این مجموعه نرسیدند که حالا پاتوق کارتون خواب ها و معتادها شده است”
او می گوید” افراد و قهرمانان بزرگی به این مجموعه ورزشی آمد و رفت داشتند اما شرایط فعلی مجموعه به صورتی است که انگار جنگی این جا رخ داده است. آنقدر به آن اهمیت ندادند که حتی آپارتمانی که به صورت غیرقانونی در حریم باشگاه ساخته شده است، ساکنان آن این جا را محلی برای زباله های خود می دانند و هر روز زباله های خود را به درون باشگاه پرتاب می کنند، موضوعی که واقعا دل آدم را به درد می آورد که چه بر سر این اثر تاریخی با این همه قدمت آمده است.”
حسن که حتی می توان دلخوری شدید او از مالک باشگاه را در کلامش با بیان این که این جا برو بیایی داشت، به صراحت متوجه شد، ادامه می دهد” این جا یک کارخانه بازیکن سازی بود و چرا باید الان این حال و روز را داشته باشد، آن هم باشگاهی که قهرمانان زیادی را به تیم های ملی معرفی کرده است. من کاری به وزارت نفت ندارم چون هیچ کاری برای مردم این شهر نکرده است اما گله من از وزارت نیرو است که دو سد خاکی در مسجدسلیمان و حوالی آن دارد که چرا مالکیت مجموعه ورزشی را در اختیار نمی گیرد تا هم حق خود را به مردم مسجدسلیمان ادا کند و هم از مجموعه برای اوقات فراغت کارکنان خود استفاده کند. حتی کارخانه سیمان مسجدسلیمان هم می تواند پای کار بیاید. این شهر هیچ جایی برای تفریح مردم و جوانان خود ندارد و با بازسازی و احیا این مجموعه می توان باعث دلخوشی مردم این شهر شد. اگر به مجموعه رسیدگی شود، شک نکنید آمار اعتیاد، بزهکاری، خودکشی، طلاق و کلا آسیب های اجتماعی کاهش پیدا می کند.”
علی از ساکنان همین منطقه و از قهرمانان سابق رشته شنا و عضو سابق باشگاه کاوه است؛ او هم می گوید” باشگاه کاوه فقط مکانی برای ورزش نبود و اقدامات فرهنگی زیادی در آن انجام می شد و باتوجه به این که مسجد جامع شهر نیز رو به روی مجموعه ورزشی قرار دارد، موقع اذان همه ورزشکاران به مسجد می رفتند و زمان مراسمات مذهبی نیز ورزشکاران این مجموعه در صف اول بودند. یعنی ورزشکاران از همات ابتدا درس پهلوانی را یاد می گرفتند.”
او که با بغض و اشک در چشمانش خاطرات مجموعه را مرور می کند، ادامه می دهد” به نظر من برای فروش باشگاه همه آماده هستند اما برای آباد کردن آن کسی پا پیش نمی گذارد، حتی اکنون خیلی از پیشکسوتان حاضر نیستند پای خود را درون مجموعه بگذارند زیرا از دیدن وضعیت آن دلگیر می شوند و حتی گریه شان می گیرد. این جا در واقع یک دهکده ورزشی بود و با کمی بها و مرمت مجموعه می شد جوانان خوبی را به سطح اول ورزش کشور معرفی کرد. سال هاست که مسئولان از احداث دهکده المپیک در استان خوزستان صحبت می کنند، در حالی که این دهکده را داشتیم و اگر احیا می شد، شرایط خوبی داشت. باور کنید اگر دست خود مردم محلی هم بود تا الان به شرایط خوبی رسیده بود و هرگز نمی گذاشتند این گونه تخریب شود.”
به گزارش سادس، ایوب سلطانی مدیر پایگاه منظر فرهنگی و صنعتی مسجدسلیمان با اشاره به دغدغه این پایگاه برای مرمت باشگاه کاوه، می گوید” قانون عنوان می کند ارگان‌های دولتی و نهادها از جمله ارتش که در حال حاضر مالکیت باشگاه کاوه مسجدسلیمان در اختیار آن است باید ابنیه تاریخی تحت نظر را با استفاده از بودجه سنواتی خود مرمت و نگه‌داری کنند، در غیر این صورت برای حفظ و احیا باید بنای تاریخی را به اداره‌کل میراث و فرهنگی واگذار کنند. باشگاه کاوه مسجدسلیمان یا همان باشگاه هخامنش یا بدر نیز جزو بناهای ارزشمندی است که در اوایل دهه ۵۰ به ارتش واگذار شد که بعدها برای واگذاری به میراث فرهنگی، مسئولان مربوطه نامه‌نگاری هایی با مسئولان ارتش داشتند تا بتوانند جهت مرمت این اثر اقدامات لازم را انجام دهند.”
او ادامه می دهد” یکی از شروط مرمت ابنیه تاریخی این است که مجموعه در اختیار میراث باشد تا بتوانیم آن را به صندوق حفظ و احیا واگذار کنیم و سرمایه‌گذار بخش خصوصی نیز به کار ورود کند و اقدام به سرمایه‌گذاری داشته باشد. حتی همین الان هم سرمایه‌گذارانی وجود دارند که حاضر به سرمایه‌گذاری در این باشگاه ورزشی هستند.”
مدیر پایگاه منظر فرهنگی و صنعتی مسجدسلیمان تاکید می کند” مکاتبات لازم با ارتش در خصوص باشگاه کاوه صورت گرفت اما پاسخ مناسبی تاکنون دریافت نشده است. طی ۱۱ ماهی که من در این سمت هستم، حداقل سه بار نامه‌نگاری صورت گرفته و این به جز نامه‌نگاری‌های دیگر در سطح کلان است. من معتقدم ارتش تمایلی برای واگذاری مجموعه ندارد تا در نهایت تخریب شود. به هر حال برای این که فعل و انفعالات مرمتی و واگذاری به بخش خصوصی اتفاق بیفتد، شرط اول این است که یا خود دستگاه متولی طبق قانون کار مرمت را انجام دهد یا اگر نمی‌تواند بنا را به صندوق حفظ و احیا ابنای تاریخی واگذار کند. اگر بنا به سرمایه گذار اجاره داده شود، ضمن اینکه می‌توانیم ماهیت ورزشی مجموعه را نیز حفظ کنیم، می توان اقدامات فرهنگی هم داشت. اگر ارتش قبول کند قرارداد ۱۰ یا ۱۵ ساله منعقد کند همین الان سرمایه‌گذار آن وجود دارد و مراحل مرمت آغاز خواهد شد. “
وی با تاکید بر این که دغدغه حفظ، احیا و واگذاری مجموعه را به بخش خصوصی داریم اما باید مالکیت تعیین تکلیف کند، ادامه می دهد” به طور مثال اگر ما بخواهیم ۱۰ میلیارد تومان برای مرمت مجموعه هزینه کنیم آیا ارتش اجازه می‌دهد که بخش خصوصی بهره‌برداری داشته باشد؟ چهار اثر فاخر در مسجدسلیمان به نام‌های قلعه‌خوانی، ایستگاه پمپاژ گدار، باشگاه کاوه و فروشگاه اتکا در حال حاضر تحت مالکیت ارتش هستند و این دغدغه را داریم که این چهار اثر منفرد که در حوزه ارتش هستند، مورد رسیدگی قرار بگیرند. البته امکان هیچ گونه دخل و تصرفی در این آثار نها نداریم. در هر صورت این موضوع یک اراده استانی و ملی را می‌طلبد تا مسئولان پای کار بیایند.”
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مسجدسلیمان با بیان این که حتی قرار بود در مجموعه ورزشی کاوه کارگاه ساخت تیرچه بلوک راه‌اندازی شود، ادامه می دهد” البته بسیار تلاش کردیم و نگذاشتیم این اتفاق رقم بخورد. اکنون هم قبول دارم که این بنا به شدت فرسوده شده و حتی می‌دانیم که پاتوق افراد کارتن‌خواب شده است اما همه این‌ها به دلیل بی‌توجهی مسئولان متولی است که تعیین تکلیف مجموعه را مشخص نمی کنند. پس اگر ارتش نمی‌خواهد تغییر مالکیت را انجام دهد، حداقل مجموعه را با اجاره بلندمدت در اختیار سرمایه‌گذار قرار دهد.”
بیش از یک سال از ثبت ملی باشگاه ورزشی کاوه مسجدسلیمان می گذرد، باشگاهی که با مرمت، بازسازی و کمی توجه می توانست هم در بعد ورزش همگانی محلی شاد برای نوجوانان و جوانان منطقه باشد و هم در بعد فرهنگی با احداث کافه کتاب یا موزه، محلی بکر برای اوقات فراغت جوانان این شهر باشد. نکته قابل تامل این است که مسئولان با کمی تدبیر جهت مرمت باشگاه کاوه حتی می توانند به ایجاد اشتغال جوانان مسجدسلیمانی که بعضا دغدغه شغل دارند نیز کمک کنند. اما گویا سال هاست هم و غمی وجود ندارد.
حالا باید دید باتوجه به اهمیت احیا،حفظ و مرمت بافت‌های تاریخی، سایه بی مهری و بی تدبیری که منجر به تبدیل باشگاه کاوه به یک مخروبه شده و در آستانه فروپاشی است، چه زمانی از سر این مجموعه برداشته می شود.
گزارش از پریسا زنگنه منش – سادس