مثلث «منطقیسازی نرخ سود»، «اتصال به بانکداری جهانی» و «توجه به اقتصاد مقاومتی» پویایی شبکه بانکی در سال ۹۵ را در خود محاط دارد. اما اینکه هر یک از سه اصل بالا چگونه محقق شود و اساساً نحوه ارتباط این اضلاع با هم چگونه خواهد بود موضوع گفتوگو با علی رستگار مدیرعامل بانک ملت است. این گفتوگو را با هم میخوانیم:
*سال ۹۵ برای نظام بانکی از دو جهت بیش از جهات دیگر قابل اهمیت است بهطوری که میتواند به عنوان یک نقطه عطف در تاریخ بانکداری کشورمان محسوب شود: الف: منطقی کردن نرخ سود بانکی ب: اتصال به بانکداری جهانی. ج) اقتصاد مقاومتی و نقش بانکها در تحقق اهداف آن. که در ادامه هر سه مورد را بازشکافی میکنیم. در ابتدا بفرمایید در سالجاری شبکه بانکی چگونه میتواند از بحث نرخ سود سپرده را به خوبی مدیریت کند؟
شما میدانید که نرخ سود سپرده عامل یا فاکتور کلیدی در بانکداری ایران است. تغییر نرخ سود سپرده هم شاخصهای عملکردی بانکها مانند قدرت اعطاء تسهیلات، فروش، درآمد و سودآوری را تحتتاثیر قرار میدهد. علاوه بر این رقابت بین بانکها نیز دستخوش تغییر میشود. اگر خوب توجه کنید این اثر تغییر نرخ سود فقط به دو سطح شاخصهای عملکردی بانک و رقابت در صنعت محدود نمیشود بلکه متغیرهای کلان اقتصادی مانند قیمت در بازارها مانند بازار سرمایه و تورم و اشتغال را هم به نحوی تحتتاثیر قرار میدهد. بنابراین منطقیسازی باید حاوی مجموعهای از ملاحظات برپایه واقعیت اقتصادی و اجتماعی باشد.
*اینکه میفرمایید منطقیسازی باید حاوی پاره از ملاحظات برپایه واقعیتهای اقتصادی و اجتماعی باشد منظورتان چیست؟ آیا اکنون این روند طی میشود یا خیر؟
منظور آن است که منطقیسازی نرخ سود باید بر رویه منسجمی متکی باشد بهطوریکه همزمان بهبود شاخصهای عملکردی بانکها، اصلاح ساختار صنعت بانکداری و بهبود متغیرهای اقتصادی را با هم هدفگیری کند. ممکن است شما تصور کنید که این کار سختی است اما راهی غیراز این وجود ندارد. اگر تک بعدی عمل کنیم و صرفاً یکدسته از متغیرها را بهبود ببخشیم ممکن است دستاورد پایداری حاصل نشود.
*در حال حاضر منطقی کردن نرخ سود تابعی از نرخ تورم در نظر گرفته میشود شما معتقد هستید چه تغییراتی در این مسیر باید داده شود؟
منطقی کردن سود سپرده بانکی از منطق کاهش نرخ تورم تبعیت میکند که صحیح هم هست. نکتهای که من روی آن تاکید میکنم بهینگی در این مدل است. به همین دلیل یک پرسش اساسی همواره در اینباره وجود دارد که لازم است با وسواس به آن بپردازیم. سؤال این است که از نرخ سود سپرده در هر دوره زمانی به چه مقداری کاهش یابد؟ این روندی که الان بانکها با آن روبهرو هستند اجتنابناپذیر است و چارهای جز کسب آمادگی بیشتر برای پذیرش شرایط جدید ندارند. اما همانطور که عرض کردم مقام سیاستگذار برای آنکه بانکها توان سازگاری با شرایط جدید را داشته باشند، در اینجا اصل بهینگی را باید مدنظر داشته باشد و بانکها هم باید به دنبال تمهیدات ویژه باشند.
*در اصل بهینگی مدل منطقی کردن نرخ سود که مورد تاکید شماست چه نکاتی مهم تلقی میشود و درنهایت اثرات آن چیست؟
یکی از نکات حائز اهمیت در چنین شرایطی پایبندی بانکها به قواعد رقابت صحیح و سالم است. بانکها باید پایبندی خودشان به نرخ سود سپردهها را حفظ کنند تا رقابت سالمی در جذب سپردهها شکل بگیرد.
اگر بانکها برخلاف سیاستها و نرخ سود سپرده وضع شده عمل کنند ریسکهای ویژه ای را متقبل خواهند شد که دامنگیر خودشان میشود. مشابه این اتفاق را شما درباره چند موسسه اعتباری ورشکست شده دیدید که البته فاقد مجوز هم بودند. بنابراین رعایت اصل بهینگی که به آن اشاره کردم و پایبندی به قواعد رقابت سالم از لوازم تحقق این هدف است اگر این موارد رعایت شود نتیجه و ماحصل این سیاستهای جدید پولی شکوفایی اقتصاد ایران خواهد بود. ما باید در مهار تورم به اقتصاد ایران کمک کنیم و با سرمایهگذاری مولد به رشد اقتصادی و افزایش اشتغال یاری رسانیم.
*بانک ملت در این مسیر چگونه نقشآفرینی خواهد کرد؟
بانک ملت در این مسیر همراه است و حتماً نقشآفرینی بیشتر و برجستهتری را در اقتصاد ایران دنبال میکند. سال گذشته ما هم سیاستهای ابلاغی بانک مرکزی را به خوبی تعقیب کردهایم و هم گامهای موثری را برای اصلاح مدل کسبوکار و مدل عملیاتیمان برداشتهایم تا بانک هم از استحکام بالاتری در عملکرد برخوردار شود و هم بیش از پیش در خدمت توسعه و پیشرفت کشور باشد.
*بحث دوم شرایط پس از اجرای برجام است که طبعاً فراز و نشیبهای خود را دارد. تحلیل شما از وضعیت بانکها در این روند چیست؟
امروز که حدود سه ماه از اجرای برجام میگذرد دستاوردها و پیشرفتهای خیلی خوبی را کسب کردهایم. مناسبات ما با نظام مالی دنیا و بانکهای خارجی برقرار شده، جلسات متعدد فنی و کارشناسی با طرفهای خارجی داشتهایم و مبادلات در حال انجام است.
*بانک ملت به عنوان بانکی که توانست قبل از اجرای برجام و هنگام تحریمهای سخت هم حق خود را استیفا کند -که این خود میتواند الگویی برای دیگر بانکها قرار گیرد- چه راهبردهایی را در بعد از برجام در دستور کار دارد؟
بانک ملت در بانکداری بینالملل وسعت عملیاتش قابل توجه است، تنوع محصولات و خدماتش و نیز شبکه شعب خارج و بانکها مستقلی که در خارج از کشور دارد و مشتریانش هم قابل توجهاند. ما در حوزه فعالیتهای بانکداری بینالملل پیشگام هستیم. در شرایط برجام هم نه تنها انفعالی عمل نمیکنیم بلکه تدارک و آمادگی وسیعی را برای حضور قوی در عرصه بانکداری بینالملل در دست اقدام داریم. همانطور که گفتید ما حتی در دوره تحریم هم دست روی دست نگذاشتیم، در زمانی که آمریکا و اتحادیه اروپا دنبال وضع تحریمهای شدیدتر بودند ما در دادگاههای آنها داشتیم احقاق حق میکردیم و پیروز شدیم و این دومین تجربه سربلندی ملی و پیروزی بر آنها بعد از ماجرای ملی شدن صنعت نفت است.
از آنجایی که اعتقاد داریم باید فعالانه عمل کنیم و با ساختن پشتوانه قوی اقتصادی در داخل کشور اقتصاد ایران را بیمه کنیم تا به راحتی آسیب نبیند ما در بانک ملت همین رویکرد درونزا و برونگرا به اقتصاد را اتخاذ کردهایم. این رویکرد هم مبتنی بر شرایط پسابرجام است و هم متکی بر تفکر اقتصاد مقاومتی است که آن را توضیح میدهم. از دل این نگاه است که صنعت بانکی، نظام مالی، وزنی و سهمی از دنیا داشته باشد و جایگاهی را به خودش اختصاص بدهد که آن را بیشتر شرح خواهم داد.
*الزامات تحقق چنین نگرشی چیست؟ به تعبیر دیگر چگونه و با طی کردن چه روندی میتوانیم در عرصه بانکداری بینالمللی حضوری درخور و مؤثر داشته باشیم؟
برای سپری کردن این راه و نقشآفرینی در بانکداری جهانی لازم است آمادگیهایمان را افزایش دهیم. الان بانکداری یک صنعت با استانداردهای مشترک است باید بپذیریم. این استانداردها مهم است. فیالمثل استاندارد کمیته بال یا الزامات رتبهبندی بانکها. البته الان هم دارد کار میشود ولی کار همهجانبه از سیاستگذار گرفته تا بدنه نظام بانکی را میطلبد. این دو موردی که عرض کردم زمینهسازهای خوبیاند. نظام بانکی و بانکهای ایرانی باید خود را دوشادوش بانکهای تراز اول دنیا ببیند و برای اینکه چنین اتفاقی بیفتد لازم است این استانداردها را در بدو امر اجرا کنند.
*به بحث اقتصاد مقاومتی رسیدیم به نظر میرسد امسال شبکه بانکی در این مسیر با نگاه ویژهای تلاش میکند تا حد ممکن اقتصاد را براساس راهبرهای اقتصاد مقاومتی حمایت کند شما چه تحلیل و چشماندازی از این تلاش دارید و اساساً را چگونه میتوان اقتصاد مقاومتی را از شعار جدا کرد و به معنای واقعی جامه عمل پوشاند؟
موضوعی که امسال فضای اقتصادی کشور و نظام بانکی کشور تحتتاثیر آن است، بحث اقتصاد مقاومتی است. این موضوع خیلی مهم است و فقط شعار یک سال یا دو سال نیست. اینکه بیاییم و فکر کنیم و اقدام کنیم تا اقتصادمان رو پایش بایستد و غیروابسته باشد و عوامل قدرت اقتصادیمان را در درون کشور ایجاد کنیم مساله تاریخی و همیشگی ایران است.
ایران چند چالش اساسی تاریخی داشته که مهمترینش همین است یعنی اینکه چیکار کنیم تا از دشمنانمان یا اصلاً از سمت دیگران یا بیرونیها آسیبپذیریمان را به حداقل برسانیم. اقتصاد اگر آسیب سریع از بیرون ببیند سایر ارکان قدرت ملی هم به مرور زمان تضعیف میگردد. پس خاطرمان باشد درباره یک موضوع مقطعی صحبت نمیکنیم درباره طول تاریخ ایران صحبت میکنیم. بانکها که نهادهای اقتصادی جدید هستند در اقتصاد به معنی جدید آن جزو ارکان نظام اقتصادیاند سهم بانکها خیلی تعیینکننده است.
*بنا بر گفته شما سهم بانکها در اقتصاد ایران خیلی تعیینکننده است بر این اساس سمتوسوی نقشآفرینی شبکه بانکی در مقطع فعلی چگونه باید باشد؟
بانکها هم در مبادلات مالی روزمره و تسهیل تجارت، هم در تأمین سرمایه و سرمایهگذاریها نقش کلیدی دارند. بنابراین بانکها باید سیاستهای راهنمایی را وضع و اجرا کنند که اقدامات آنها در جهت تحقق اهداف اقتصاد ملی باشند. بانک ملت قدمهای خوبی را برداشته در این زمینه، کارگروه اقتصاد مقاومتی ایجاد کرده و با حضور اهل فن سیاستهای راهنمای اقتصاد مقاومتی تدوین و ابلاغ کرده و برنامهای را طراحی کرده و دارد اجرا میکند. این شعار اندیشه جهانی با اهداف اقتصاد مقاومتی در هم تنیده است. بانکهای ایرانی تا ابد نباید دامنه عمل و شعاع رقابتشان را در سطح محلی یا کشوری ببیند ما باید افق دیدمان را در رقابت گسترش و در فعالیتهای مالی و بانکی قویتر و مقتدرانهتر حضور پیدا کنیم. اگر بانکی داشته باشیم هموزن و همسنگ بانکهای تراز اول دنیا که دامنه فعالیتش جهانی باشد و سطح خدماتش هم جهانی باشد آسیبپذیریها کمتر میشود. ما چتر فعالیتمان را باید بزرگتر کنیم و بالاتر ببریم. الان پول و سرمایه ایرانی همهجای دنیا هست و فعالان اقتصادی هم از همه جای دنیا میخواهند با ایران کار کنند بنابراین یک اقتصاد قوی به یک بانکداری تراز جهانی و بانک با اندیشه نیاز دارد.
*بازار بانکی در سالجاری مختصات خاص خودش را دارد. به دلیل رکود اقتصادی و بلوکه شدن پول در بخش ساختمان و بدهیهای دولت، بانکها امسال نیز با چالش سپرده مواجه خواهند بود. راهکار چیست و به نظر شما وضعیت عادی به چه شکل مقدور است؟ برنامههای بانک ملت در اینباره چیست؟
گزارش جدید صندوق بینالمللی پول رشد ۴ درصدی را برای ایران پیشبینی کرده است و داراییهای ایران هم در حال آزاد شدن است چالش سپردههایی که شما به آن اشاره میکنید بیشتر از سال ۹۴ نخواهد بود. در سال ۹۴ ما با حفظ سطح خدماتمان به مشتریانمان و با رعایت قواعد رقابت سالم سودآوری بالایی را برای سهامداران رقم زدیم، درعینحالی که سپردهگذارانمان هم کاملاً راضیاند و در کنار این ما تک بعدی هم نبودیم و فعالیتهای جدی در زمینه ایفای مسئولیتهای اجتماعی داشتهایم. بنابراین ما به منافع همه ذینفعمان توجه داریم. مشتریان سپردهگذار، دریافتکنندگان تسهیلات، سهامداران، دولت و بخشهای مختلف جامعه اینها ذینفعان ما هستند که رضایت همه آنها را مدنظر داریم. اگر موازنه بین کاهش نرخ تورم و کاهش نرخ سود سپرده حفظ گردد و در بقیه بازارها هم نوسانات مخرب اتفاق نیفتد بنابراین چالش کاهش نرخ سود سپرده نسبت به سال گذشته حتی اثرات ملایمتری هم خواهد داشت.
*راهبردهای پیشنهادی شما برای کاهش چسبندگی بانکها به نرخ سود سپرده چیست؟
به نظرم اگر بانکها روی اصلاح مدلهای کسبوکار و مدلهای عملیاتیشان کار کنند اثر وابستگی به نرخ سود سپرده کمتر میشود بهویژه فکر میکنم اگر بهبود مدیریت ریسک اعتباریشان کار کنند اثر وابستگی به نرخ سود سپرده کمتر میشود بهویژه فکر میکنم بهبود مدیریت ریسک اعتباریشان و کاهش مطالبات معوق و کار ویژه روی افزایش بازده داراییشان مهم است.
*در بخش ارزی نیز امسال شرایط خاصی برقرار است. بر این اساس تحلیل شما چیست؟
شرایط خاصی که در بخش ارزی وجود دارد جهتش مثبت است. یعنی داراییها و پولهای ایران آزاد شده و به تدریج دارد انتقال مییابد و سرمایهگذاران خارجی علاقهمند به حضور و سرمایهگذاری در ایران هستند و تجارت ما و صادرات و واردات ما دارد افزایش مییابد. اینها علایم گشایش بیشتر در مبادلات ارزی است. به قول اقتصاددانها یک حرکت از حالت انقباضی به وضعیت انبساطی دارد اتفاق میافتد. بالطبع اینها باعث افزایش فعالیت بخش ارزی بانکها میشود که باید به فال نیک گرفت درباره خود بازار ارزش هم میبینیم دولت دارد جلوی نوسانهای نرخ ارز را با سیاستهای معقول میگیرد که اقدام خوبی است. بنابراین اگر ثبات در بازار ارز حفظ شود و سیاستها آن را تقویت کنند. شاهد وضعیت مطمئنتری در بخش ارز خواهیم بود. شاهدیم که بخشهای ارزی بانک فعال شدهاند و بانکها باید سریعاً سطح کیفی خدماتشان به مشتریان این بخش را ارتقا بخشند.
*بانک ملت شعار خود را به «بانکی با اندیشه جهانی» تغییر داده است. علت این انتخاب چیست؟
همانطور که پیشتر اشاره کردم شعار بانک با اندیشه جهانی برخاسته از یک تفکر مدیریتی است. جالب است بدانید ما وقتی داشتیم افق و چشمانداز جدید بانک را با لحاظ شرایط پسابرجام و اقتصاد مقاومتی ترسیم میکردیم دست به یک بررسی گستردهای در میان کارکنان و مدیران بانک زدیم و این انتخاب که بخواهیم یک بانک تراز جهانی باشیم و به سمت جایگاه جهانی و موقعیتهای رقابتی بالاتر گام برداریم مورد اتفاق نظر در داخل بانک واقع شد. بانک با اندیشه جهانی شعاری است که ریشه آن در درخواستههای کارکنان بانک ملت است. بانک با اندیشه جهانی درست که یک شعار است اما ریشه در تفکرات جدید مدیریتی بانک دارد.
*مفهوم عملی این شعار چیست؟
اندیشه جهانی در بانکداری داشتن هم به معنی ارتقا سطح کیفیت خدمات بانکی و مالی در تراز جهانی است و هم به معنی گسترش دامنه فعالیتهای بانک در عرصه جهانی است. ما الان در بعضی نقاط دنیا تعدادی شعبه و بانک مستقل داریم. اما برای یک کشور بزرگی مثل ایران که جز با اندک شماری کشور با بقیه دنیا مناسبات خوب اقتصادی و تجاری دارد این دامنه و گستره فعالیت کم است ما در بعضی کشورها که با آنها روابط خوب و گسترده اقتصادی و تجاری داریم. اصلاً حضور بانکی نداریم. اندیشه جهانی در بانکداری داشتن با تراز عملکرد و سطح کیفی خدمات بانکی هم در ارتباط است. بانکداری اسلامی ظرفیتهای بیپایانی دارد. بانکهای ایرانی باید روی تنوع محصولات و ابزارهای مالی خودشان کار کنند.
*چه چشمانداز و برنامههایی را براساس این شعار تدوین کردهاید؟
قبلاً هم اشاره کردم اندیشه جهانی داشتن باعث میشود روی اصلاح مدل کسبوکار و مدل عملیاتیمان کار کنیم و نوآوری را چاشنی تمامی اقداماتمان قرار دهیم زیرا ما سطحی که در ارائه خدمات باید دنبالش برویم سطح تراز اول دنیاست. این اتفاق گام به گام میافتد و ما داریم با تدوین و اجرای برنامههای تحولی در بانک این آینده را رقم میزنیم. بانک تراز جهانی داشتن پشتوانه اقتصاد کشور است.