اسراف در منابع به حدي است كه مصرف سرانه آب، انرژي، دارو، نان و ساير مواد غذايي و صرف وقت براي انجام يك كار معين در ايران، چندبرابر استانداردهاي جهاني است، اين يک ادعاي ساده و بدون استناد نيست.
استفاده درست از منابع يکي از پيش‌شرط‌هاي توسعه هر کشور است؛ اما برخي از شهروندان کشورمان بيش از هر ملت ديگري در هدر دادن منابع غذايي، انرژي و حتي وقت خود پيشتاز هستند. آن‌ها به‌راحتي منابع ملي خود را به مقدار قابل‌ملاحظه‌اي تلف مي‌كنند. همه اين‌ها درحالي انجام مي‌شود که اسراف کاملا برخلاف آموزه‌هاي ديني و علمي است. اين اسرافکاري به‌حدي گسترده و شديد شده است که به‌تازگي در گزارش سازمان جهاني خواروبار و کشاورزي(فائو) نيز به آن اشاره شده است. آمارها حاکي از آن است که سالانه ميلياردها دلار از سرمايه ملي کشورمان به‌دليل اسرافکاري در منابع غذايي و کشاورزي هدر مي‌رود که آسيب‌هاي آن بسيار زياد است.
کاهش قدرت خريد
اسراف در منابع به حدي است كه مصرف سرانه آب، انرژي، دارو، نان و ساير مواد غذايي و صرف وقت براي انجام يك كار معين در ايران، چندبرابر استانداردهاي جهاني است. اين يک ادعاي ساده و بدون استناد نيست. هدر رفت مواد غذايي طيف وسيعي دارد؛ از ضايع شدن محصولات کشاورزي گرفته تا دور ريز غذا و محصولات غذايي در منازل، رستوران‌ها و ساير اماکن. براساس آمارها 30درصد ضايعات مربوط به نان، 30 تا 50درصد مربوط به ميوه‌ها و سبزيجات و 10درصد مربوط به برنج است؛ 25درصد هم به خرما اختصاص دارد. انتشار اين آمار ازسوي فائو درحالي صورت مي‌گيرد که طبق بررسي‌هاي انجام‌شده ازسوي بانک مرکزي ايران، کاهش قدرت خريد خانوارهاي ايراني در 10سال گذشته، سبد غذايي مردم را دستخوش تغييرات ناخوشايندي کرده است. بر اين اساس هزينه مواد غذايي در سبد خانوار ايراني به حدود يک‌چهارم رسيده و علاوه بر اين ميزان مصرف تمامي کالاهاي اساسي به‌جز مرغ و تخم‌مرغ با کاهش چشمگيري روبه‌رو بوده است.
900ميليون نفر گرسنه در جهان
برآوردهاي فائو نشان مي‌دهد که هرسال بيش از يک ميليارد تن غذا در جهان هدر مي‌رود که 35ميليون تن از اين رقم، معادل 7/2درصد در ايران دور ريخته مي‌شود. آمارهاي منتشرشده ازسوي فائو، نشان مي‌دهد درحالي‌که ميليون‌ها انسان در جهان با مشکل گرسنگي دست‌وپنجه نرم مي‌کنند، هرساله بخش مهمي از توليد غذاي جهان در زنجيره توزيع، برداشت و مصرف به هدر مي‌رود. براساس جديدترين برآورد اين نهاد بين‌المللي، 3/1ميليارد تن از مواد غذايي و محصولات کشاورزي توليدي در جهان طي يکسال از بين مي‌رود که اين رقم معادل توليد 28درصد از کل زمين‌هاي کشاورزي است. بر اين اساس 30درصد غلات، 20درصد لبنيات، 35درصد ماهي و غذاهاي دريايي، 45درصد ميوه و سبزي، 20درصد دانه‌هاي روغني و 20درصد گوشت توليدي جهان به هدر مي‌رود. از 3/1ميليارد تن غذايي که به هدر مي‌رود، حدود 450ميليون تن غلات، 300ميليون تن ميوه، 50ميليون تن گوشت و 20ميليون تن ماهي است. طبق گزارش‌هاي فائو، در جهاني که 900ميليون نفر از جمعيت آن از گرسنگي رنج مي‌برند، يک‌سوم از مواد غذايي توليدشده توسط انسان(برمبناي محتواي کالريک آن) به هدر مي‌رود. انتشار اين ارقام در حالي است که بيشتر کشورهاي جهان با آسيب‌هاي فقر و گرسنگي جمعيت روبه‌رو هستند. به اعتقاد کارشناسان، بسياري از اين مواد غذايي را که سالانه هدر مي‌روند، مي‌توان با مديريت صحيح منابع، به‌دست افراد گرسنه سراسر جهان رساند.
سرانه هدر رفت غذا
تخمين زده مي‌شود که توليد اين حجم از غذاي هدر رفته در هر سال، متضمن کشت در 198ميليون کيلومترمربع از اراضي کشاورزي کره‌زمين (به‌طورنسبي معادل مساحت کشور مکزيک)، مصرف 173ميليارد مترمکعب آب شيرين، مصرف 28ميليون تن کود شيميايي و توليد گازهاي گلخانه‌اي به ميزان سه‌هزار و 300 تا پنج‌هزار و 600ميليون مترمکعب(معادل دي‌اکسيدکربن) است. براساس اين گزارش ايران نيز ازجمله کشورهايي است که هرساله درصد بالايي از مواد غذايي توليدي را به هدر مي‌دهد. برآوردهاي فائو نشان مي‌دهد هر روز، به ازاي هر نفر 134کيلوکالري غذا در ايران به هدر مي‌رود؛ يعني سرانه هدر رفت روزانه غذا در ايران 134کيلوکالري است.
آمار نگران‌کننده
قدير رجب‌زاده رئيس پژوهشکده صنايع غذايي ايران، در اين‌باره مي‌گويد: آمار و ارقامي که ازسوي نهادها و مراجع مختلف در رابطه با هدر رفت مواد غذايي ارائه مي‌شود، متفاوت است. البته باتوجه به اينکه فائو يک سازمان معتبر بين‌المللي است، نمي‌توان آمارهاي ارائه شده ازسوي آن را دور از واقعيت دانست. به گفته او حتي با فرض اينکه آمارها کاملا مطابق با واقعيت نباشد و براي مثال به‌جاي 35ميليون تن، 25ميليون تن هدر رفت مواد غذايي در سال داشته باشيم، باز هم نگران‌کننده است. البته ما در کنار آمار فائو، آمارهاي رسمي خودمان را هم داريم؛ ازجمله آمارهاي مربوط به مرکز پژوهش‌هاي مجلس که دوسال پيش ارائه شد و براساس آن، ميزان واردات محصولات غذايي در کشور با ميزان ضايعات اين محصولات برابري مي‌کند. برهمين‌اساس تنها ضايعات نان، نزديک به سه ميليارد دلار هزينه به دولت تحميل مي‌کند.
هدر رفت 35درصد از محصولات
همچنين گزارش‌هاي غيررسمي نشان مي‌دهد که 35درصد محصولات کشاورزي توليدي در ايران به هدر مي‌رود. بر اين اساس از يکصد ميليون تن محصول کشاورزي توليدي در کشور، 35ميليون تن در سال دور ريخته مي‌شود. اين رقم معادل غذاي 15ميليون نفر است. در اين زمينه مي‌توان به 30درصد ضايعات در نان، 25-30 (و حتي 50) درصد ضايعات در ميوه‌ها و سبزي‌ها، 10درصد ضايعات در برنج، 25درصد ضايعات در خرما و غيره اشاره کرد. همچنين براساس تحقيقي در اولين کنگره بين‌المللي کشاورزي سالم، تغذيه و جامعه که در تيرماه1394 ارائه شد، گزارش مراجع رسمي کشور در سال1388 نشان‌دهنده متوسط 85/18درصد ضايعات در محصولات کشاورزي بوده است. براساس اين گزارش، ارزش ضايعات محصولات کشاورزي برابر با حدود 25درصد درآمد ملي از صادرات نفت در آن سال بوده است. در سطح ملي بيشترين ضايعات متوجه ميوه‌ها و محصولات باغي و کمترين ضايعات متوجه شيلات و غذاهاي دريايي مي‌شود. مرکز تحقيقات مجلس شوراي اسلامي نيز در گزارش منتشره خود در دي‌ماه1393، برآورد کرده که هزينه تحميل‌شده به دولت از محل ضايعات سالانه نان بالغ بر دو ميليارد دلار مي‌شود.
بررسي اسراف از ديدگاه قرآن
در قرآن كريم واژه اسراف و مشتقات آن مكرر به‌كار رفته است، ولى در 23مورد لفظ اسراف استعمال شده كه در هر مورد، مفهومى ويژه دارد. در غالب موارد مقصود از اسراف، جنبههاى اخلاقى، عقيدتى و تجاوز از حدود الهى است و تنها در چهار مورد جنبه مالى را شامل مىشود. دين مقدس اسلام بهرهبردارى مشروع از نعمت‌هاى الهى و زيبايي‌هاى زندگى را مباح و روا و اسراف و زيادهروى را حرام و ناروا مي‌داند؛ به آن جهت كه مسلمان به تناسب امكانات و توانايى در برابر جامعه مسئوليت دارد. قرآن مىفرمايد: «در راه خدا انفاق كنيد و با دست‌هاى خود، خود را به هلاكت و نابودى نيفكنيد.» از اين آيه شريفه چنين استفاده مىشود كه اگر مال در راه خدا و به سود جامعه و رفع نيازمندي‌هاى مردم مصرف نشود، سرنوشت آن جامعه و ملت به هلاكت و سقوط مي‌انجامد. راغب اصفهانى مىگويد: «اسراف به‌معنى تجاوز از حد و معيار در هر كارى است كه از انسان سر بزند؛ گرچه استعمال آن در موارد زيادهروى در انفاق مال بيشتر است و گاهى به خروج از اعتدال در مقدار خرج مال و زمانى هم به چگونگى بذل مال و مورد آن اطلاق مىشود»، اما اسراف به هرگونه تجاوزكارى و زيادهروى گفته مىشود و در هر حال اسراف عملى است ممنوع و محكوم و مورد انزجار خداوند متعال است و از آن به شدت منع شده است.
آيا مي‌دانيد:
*ما ايرانيان در سال1393 مبلغي حدود چهارهزار و 420ميليارد تومان برنج وارد کشور کرديم و اينکه مصرف برنج ما 6/1برابر سرانه جهاني است و ما رتبه چهاردهم ميزان مصرف برنج در جهان را داريم.
*ما دومين واردکننده «شکر» در جهان هستيم و 6برابر سرانه جهاني شکر مصرف مي‌کنيم. تنها در سال1393 حدود سه‌ميليون و 400هزار تن واردات شکر داشتيم.
*ساليانه بيش از 600هزار تن نان‌خشک به ارزش 40ميليارد تومان دور ريخته مي‌شود. ما ايراني‌ها 7/4برابر سرانه جهان نان مصرف مي‌کنيم. درضمن خوب است بدانيم که ما بالاترين ميزان مصرف نان در جهان را داريم.