گروه اجتماعی سادس: شبکه‌هاي اجتماعي گونه‌اي از وب‌سايت‌هاي اينترنتي هستند که افراد، گروه‌ها و سازمان‌ها، در آن‌ها پيرامون يک يا چند ويژگي مشترک گردهم مي‌آيند و اطلاعات، مطالب و محتواهاي خود را با يکديگر به اشتراک مي‌گذارند. با ظهور و بروز فناوري‌هاي جديد وب مثل وب2 و وب معنايي، شبکه‌هاي اجتماعي که مبتني بر تعامل کاربران در ارتباط‌گيري، توليد و اشتراک‌گذاري محتوا هستند به‌وجود آمدند، تا جايي‌که مجموع کاربران معروف‌ترين شبکه‌هاي اجتماعي اينترنت به بيشتر از يک ميليارد کاربر رسيده است.
از دنياي مجـازي تا واقعيـت
در ماهيت و پيشينه شکل‌گيري شبکه‌هاي اجتماعي اينترنتي، نقل‌قول‌ها و اظهارنظرهاي بسيار متفاوتي وجود دارد؛ برخي ظهور و بروز اين شبکه‌ها را کاملا طبيعي و در راستاي تحول موضوع ارتباطات و اطلاع‌رساني مي‌شمارند، اما بسياري نيز بر اين باورند که در پس پرده راه‌اندازي اين شبکه‌ها، خصوصا ازسوي ايالات متحده آمريکا، منافع اقتصادي، تجاري، سياسي و امنيتي فراواني وجود دارد.
کارکردهاي شبکه‌هاي اجتماعي
در هر کشور و هر جامعه‌اي، متناسب با فرهنگ، تعاملات اجتماعي و فعاليت‌هاي سياسي و اقتصادي، کارکردهاي شبکه‌هاي اجتماعي با هم متفاوت است، اما برخي کارکردهاي شبکه‌اي در تمامي جوامع با هم مشترک است. مهم‌ترين کارکرد شبکه‌هاي اجتماعي ايجاد گروه‌ها و دسته‌هاي ارتباطي (Community) پيرامون ويژگي يا ويژگي‌هاي خاص است؛ همچنين کارکردهاي اقتصادي، مبتني بر بازاريابي اجتماعي نيز از ديگر کارکردهاي اين شبکه‌ها است. کارکرد ديگري که براي اين شبکه‌ها متصور است، کارکرد سياسي است؛ ايجاد کمپين‌هاي سياسي، فعاليت‌هاي دسته‌ها، گروه‌ها و افراد سياسي در يک فضاي اجتماعي اينترنتي، از کارکردهاي شبکه‌هاي اجتماعي است.
کارکرد سياسي
البته کارکرد سياسي اين شبکه‌ها مورد سوءاستفاده قدرت‌هاي استکباري قرار گرفته است؛ به‌نحوي که با طراحي اقدامات تبليغاتي و رسانه‌اي، از وب‌سايت شبکه‌هاي اجتماعي به‌عنوان ابزاري براي ايجاد آشوب و بلوا، جنگ رواني و دخالت در امور مختلف کشورهاي آزاد استفاده مي‌کنند. اقدامات خصمانه آمريکا و سرويس‌هاي جاسوسي و اطلاعاتي سيا و موساد در سال‌هاي اخير در فضاي شبکه‌هاي اجتماعي که ايراني‌ها از آن استفاده مي‌کنند، از اين دست محسوب مي‌شوند.
شبکه‌هاي اجتماعي و حريم خصوصي
حريم خصوصي و محرمانگي اطلاعات شخصي، يکي از مهم‌ترين و جنجالي‌ترين مباحثي است که از ابتداي همگاني شدن اينترنت و بعدتر با ظهور و بروز شبکه‌هاي اجتماعي وجود داشته است. تقريبا هيچ‌کسي پيدا نمي‌شود که بخواهد اطلاعات شخصيِ فردي و خانوادگي خود را به‌راحتي در اختيار ديگران بگذارد. در کشورهاي غربي، سياست محرمانگي (Privacy Policy) يکي از ارکان کاربري اينترنت است، به‌نحوي که قوانين و مقررات موضوعه ايجاب مي‌کند که در تعامل بين وب‌سايت‌ها، خدمات‌دهندگان اينترنتي و کاربران، ضمن تعريف سياست محرمانگي، اين امر به‌نحو مطلوبي در وب‌سايت خدمات‌دهنده به رؤيت کاربر رسيده، حقوق و تکاليف وي يادآوري گردد. براساس سياست محرمانگي، خدمات‌دهندگان و کاربران توافق مي‌کنند که چه اطلاعاتي از آنان به نمايش درآيد يا به هر نحو مورد استفاده قرار گيرد. اگر به هر شکل ديگري، خارج از توافقنامه محرمانگي، اطلاعات کاربران مورد سوءاستفاده قرار گيرد، کاربران امکان اقامه دعوي و طرح شکايت را عليه وب‌سايت خدمات‌دهنده خواهند داشت. معمولا در شبکه‌هاي اجتماعي، جزئي‌ترين اطلاعات کاربران نيز قابل دريافت و انتشار است؛ علاقه‌مندي‌ها، ميزان تحصيلات، ارتباطات خانوادگي، ارتباطات دوستانه، شغل، محل زندگي، محل تحصيل و محل تولد و بسياري از جزئيات ديگر مورد سؤال قرار مي‌گيرد.
شبکه‌هاي اجتماعي و کاربران ايراني
اگرچه برخي از شبکه‌هاي اجتماعي خارجي، باتوجه به قوانين و مقررات جمهوري اسلامي ايران و فعاليت‌هاي مجرمانه‌اي که در فضاي آن سايت‌ها صورت مي‌گيرد، خارج از دسترسي عادي قرار دارند، اما به هر حال بخشي از کاربران ايراني در اين شبکه‌ها عضويت داشته و دارند. بررسي‌ها نشان مي‌دهد که حضور بسياري از کاربران ايراني در فضاي شبکه‌هاي اجتماعي، با مخاطراتي در رابطه با تهديد حريم خصوصي آنان مواجه است. بايد اين حقيقت را پذيرفت که مهم‌ترين چالش شبکه‌هاي اجتماعي اينترنتي، موضوع «اعتماد» به مخاطب يا کساني است که در فهرست دوستان شما قرار مي‌گيرند. مطالعه سبک کاربري کاربران ايراني، نشان مي‌دهد که معمولا کاربران درخواست ساير کاربران براي دوستي را به‌راحتي مي‌پذيرند؛ اين درحالي است که به‌طور معمول، در شبکه‌هاي اجتماعي دوستيابي صورت نمي‌پذيرد و تنها دوستان و آشنايان در فضاي واقعي، در اين فضا نيز نسبت به اتصال و اشتراک‌گذاري اطلاعات و محتوا اقدام مي‌کنند.
نکات مهم امنيتي در شبکه‌هاي اجتماعي
مراقب جعل هويت باشيد: يکي از مهم‌ترين موضوعاتي که کاربران را تهديد مي‌کند، موضوع جعل هويت است. به‌خصوص در زماني‌که کاربر در زمينه‌اي جزو افراد سرشناس و شناخته شده باشد. درصورتي‌که در حيطه کسب و کار يا حوزه اجتماعي خود فرد سرشناسي هستيد، ممکن است افراد ديگري با سوءاستفاده از محتواها و اطلاعاتي که شما به‌صورت عمومي به اشتراک گذاشته‌ايد، با نام و هويت جعلي شما و با راه‌اندازي صفحات مشابه، دست به اخاذي، کلاهبرداري و ساير اقدامات مجرمانه بزنندد. اسرار ملي و سازماني را افشاء نکنيد: سازمان، شرکت يا مؤسسه‌اي که در آن کار مي‌کنيد، قطعا اطلاعاتي را در اختيار شما مي‌گذارد که انتظار دارد شما آن‌ها را به‌صورت محرمانه نزد خود نگه‌داريد. برخي از شبکه‌هاي اجتماعي نيز طوري طراحي شده‌اند که ناخواسته افراد را به ورطه جاسوسي مي‌کشانند. براي مثال برخي شبکه‌هاي اجتماعي مبتني بر جانمايي که افراد نام و نشان خيابان‌ها، اماکن و مراکز مهم و حساس را به اشتراک مي‌گذارند، عملا کارکرد جاسوسي دارند و به‌راحتي اين امکان را به دشمن مي‌دهند که به اطلاعات مکاني مراکز مهم، حساس و حياتي، بدون کمترين زحمتي دسترسي داشته باشد. مراقب کرم‌هاي رايانه‌اي و تروجان‌ها باشيد: برخي از خدمات شبکه‌هاي اجتماعي مثل اپليکيشن‌ها، در دل خود کرم‌هاي رايانه‌اي و تروجان‌ها را انتشار مي‌دهند؛ بنابراين در فضاي شبکه‌هاي اجتماعي، به هر خدمتي که ازسوي کاربران ديگر به شما پيشنهاد مي‌شود، اعتماد نکنيد. توافقنامه محرمانگي اطلاعات را مطالعه کنيد: با مطالعه توافقنامه سياست‌هاي محرمانگي، متوجه خواهيد شد که کدام دسته از اطلاعاتي که شما در شبکه‌هاي اجتماعي به اشتراک مي‌گذاريد، ممکن است درمعرض خطر قرار گيرد. اين کار به شما کمک مي‌کند که با دقت بيشتري از اين شبکه‌ها استفاده کنيد. به هر ناشناسي اعتماد نکنيد: فضاي شبکه‌هاي اجتماعي مملو از کاربراني است که با هويت‌هاي جعلي و براي مقاصد خاص مثل کلاهبرداري، اشاعه فحشاء و ساير اقدامات غيرقانوني و مجرمانه نسبت به ارتباط‌گيري با کاربران اقدام مي‌کنند؛ از اين‌رو از پذيرفتن افرادي که با هويت، تصاوير و طرح مطالب اغواکننده، سعي در ارتباط‌گيري و افزودن شما به فهرست دوستان يا علاقه‌مندان صفحه خود را دارند، اجتناب کنيد.