گروه اجتماعی سادس: شبکه‌های اجتماعی گونه‌ای از وب‌سایت‌های اینترنتی هستند که افراد، گروه‌ها و سازمان‌ها، در آن‌ها پیرامون یک یا چند ویژگی مشترک گردهم می‌آیند و اطلاعات، مطالب و محتواهای خود را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند. با ظهور و بروز فناوری‌های جدید وب مثل وب۲ و وب معنایی، شبکه‌های اجتماعی که مبتنی بر تعامل کاربران در ارتباط‌گیری، تولید و اشتراک‌گذاری محتوا هستند به‌وجود آمدند، تا جایی‌که مجموع کاربران معروف‌ترین شبکه‌های اجتماعی اینترنت به بیشتر از یک میلیارد کاربر رسیده است.
از دنیای مجـازی تا واقعیـت
در ماهیت و پیشینه شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی اینترنتی، نقل‌قول‌ها و اظهارنظرهای بسیار متفاوتی وجود دارد؛ برخی ظهور و بروز این شبکه‌ها را کاملا طبیعی و در راستای تحول موضوع ارتباطات و اطلاع‌رسانی می‌شمارند، اما بسیاری نیز بر این باورند که در پس پرده راه‌اندازی این شبکه‌ها، خصوصا ازسوی ایالات متحده آمریکا، منافع اقتصادی، تجاری، سیاسی و امنیتی فراوانی وجود دارد.
کارکردهای شبکه‌های اجتماعی
در هر کشور و هر جامعه‌ای، متناسب با فرهنگ، تعاملات اجتماعی و فعالیت‌های سیاسی و اقتصادی، کارکردهای شبکه‌های اجتماعی با هم متفاوت است، اما برخی کارکردهای شبکه‌ای در تمامی جوامع با هم مشترک است. مهم‌ترین کارکرد شبکه‌های اجتماعی ایجاد گروه‌ها و دسته‌های ارتباطی (Community) پیرامون ویژگی یا ویژگی‌های خاص است؛ همچنین کارکردهای اقتصادی، مبتنی بر بازاریابی اجتماعی نیز از دیگر کارکردهای این شبکه‌ها است. کارکرد دیگری که برای این شبکه‌ها متصور است، کارکرد سیاسی است؛ ایجاد کمپین‌های سیاسی، فعالیت‌های دسته‌ها، گروه‌ها و افراد سیاسی در یک فضای اجتماعی اینترنتی، از کارکردهای شبکه‌های اجتماعی است.
کارکرد سیاسی
البته کارکرد سیاسی این شبکه‌ها مورد سوءاستفاده قدرت‌های استکباری قرار گرفته است؛ به‌نحوی که با طراحی اقدامات تبلیغاتی و رسانه‌ای، از وب‌سایت شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان ابزاری برای ایجاد آشوب و بلوا، جنگ روانی و دخالت در امور مختلف کشورهای آزاد استفاده می‌کنند. اقدامات خصمانه آمریکا و سرویس‌های جاسوسی و اطلاعاتی سیا و موساد در سال‌های اخیر در فضای شبکه‌های اجتماعی که ایرانی‌ها از آن استفاده می‌کنند، از این دست محسوب می‌شوند.
شبکه‌های اجتماعی و حریم خصوصی
حریم خصوصی و محرمانگی اطلاعات شخصی، یکی از مهم‌ترین و جنجالی‌ترین مباحثی است که از ابتدای همگانی شدن اینترنت و بعدتر با ظهور و بروز شبکه‌های اجتماعی وجود داشته است. تقریبا هیچ‌کسی پیدا نمی‌شود که بخواهد اطلاعات شخصیِ فردی و خانوادگی خود را به‌راحتی در اختیار دیگران بگذارد. در کشورهای غربی، سیاست محرمانگی (Privacy Policy) یکی از ارکان کاربری اینترنت است، به‌نحوی که قوانین و مقررات موضوعه ایجاب می‌کند که در تعامل بین وب‌سایت‌ها، خدمات‌دهندگان اینترنتی و کاربران، ضمن تعریف سیاست محرمانگی، این امر به‌نحو مطلوبی در وب‌سایت خدمات‌دهنده به رؤیت کاربر رسیده، حقوق و تکالیف وی یادآوری گردد. براساس سیاست محرمانگی، خدمات‌دهندگان و کاربران توافق می‌کنند که چه اطلاعاتی از آنان به نمایش درآید یا به هر نحو مورد استفاده قرار گیرد. اگر به هر شکل دیگری، خارج از توافقنامه محرمانگی، اطلاعات کاربران مورد سوءاستفاده قرار گیرد، کاربران امکان اقامه دعوی و طرح شکایت را علیه وب‌سایت خدمات‌دهنده خواهند داشت. معمولا در شبکه‌های اجتماعی، جزئی‌ترین اطلاعات کاربران نیز قابل دریافت و انتشار است؛ علاقه‌مندی‌ها، میزان تحصیلات، ارتباطات خانوادگی، ارتباطات دوستانه، شغل، محل زندگی، محل تحصیل و محل تولد و بسیاری از جزئیات دیگر مورد سؤال قرار می‌گیرد.
شبکه‌های اجتماعی و کاربران ایرانی
اگرچه برخی از شبکه‌های اجتماعی خارجی، باتوجه به قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران و فعالیت‌های مجرمانه‌ای که در فضای آن سایت‌ها صورت می‌گیرد، خارج از دسترسی عادی قرار دارند، اما به هر حال بخشی از کاربران ایرانی در این شبکه‌ها عضویت داشته و دارند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که حضور بسیاری از کاربران ایرانی در فضای شبکه‌های اجتماعی، با مخاطراتی در رابطه با تهدید حریم خصوصی آنان مواجه است. باید این حقیقت را پذیرفت که مهم‌ترین چالش شبکه‌های اجتماعی اینترنتی، موضوع «اعتماد» به مخاطب یا کسانی است که در فهرست دوستان شما قرار می‌گیرند. مطالعه سبک کاربری کاربران ایرانی، نشان می‌دهد که معمولا کاربران درخواست سایر کاربران برای دوستی را به‌راحتی می‌پذیرند؛ این درحالی است که به‌طور معمول، در شبکه‌های اجتماعی دوستیابی صورت نمی‌پذیرد و تنها دوستان و آشنایان در فضای واقعی، در این فضا نیز نسبت به اتصال و اشتراک‌گذاری اطلاعات و محتوا اقدام می‌کنند.
نکات مهم امنیتی در شبکه‌های اجتماعی
مراقب جعل هویت باشید: یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که کاربران را تهدید می‌کند، موضوع جعل هویت است. به‌خصوص در زمانی‌که کاربر در زمینه‌ای جزو افراد سرشناس و شناخته شده باشد. درصورتی‌که در حیطه کسب و کار یا حوزه اجتماعی خود فرد سرشناسی هستید، ممکن است افراد دیگری با سوءاستفاده از محتواها و اطلاعاتی که شما به‌صورت عمومی به اشتراک گذاشته‌اید، با نام و هویت جعلی شما و با راه‌اندازی صفحات مشابه، دست به اخاذی، کلاهبرداری و سایر اقدامات مجرمانه بزنندد. اسرار ملی و سازمانی را افشاء نکنید: سازمان، شرکت یا مؤسسه‌ای که در آن کار می‌کنید، قطعا اطلاعاتی را در اختیار شما می‌گذارد که انتظار دارد شما آن‌ها را به‌صورت محرمانه نزد خود نگه‌دارید. برخی از شبکه‌های اجتماعی نیز طوری طراحی شده‌اند که ناخواسته افراد را به ورطه جاسوسی می‌کشانند. برای مثال برخی شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر جانمایی که افراد نام و نشان خیابان‌ها، اماکن و مراکز مهم و حساس را به اشتراک می‌گذارند، عملا کارکرد جاسوسی دارند و به‌راحتی این امکان را به دشمن می‌دهند که به اطلاعات مکانی مراکز مهم، حساس و حیاتی، بدون کمترین زحمتی دسترسی داشته باشد. مراقب کرم‌های رایانه‌ای و تروجان‌ها باشید: برخی از خدمات شبکه‌های اجتماعی مثل اپلیکیشن‌ها، در دل خود کرم‌های رایانه‌ای و تروجان‌ها را انتشار می‌دهند؛ بنابراین در فضای شبکه‌های اجتماعی، به هر خدمتی که ازسوی کاربران دیگر به شما پیشنهاد می‌شود، اعتماد نکنید. توافقنامه محرمانگی اطلاعات را مطالعه کنید: با مطالعه توافقنامه سیاست‌های محرمانگی، متوجه خواهید شد که کدام دسته از اطلاعاتی که شما در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارید، ممکن است درمعرض خطر قرار گیرد. این کار به شما کمک می‌کند که با دقت بیشتری از این شبکه‌ها استفاده کنید. به هر ناشناسی اعتماد نکنید: فضای شبکه‌های اجتماعی مملو از کاربرانی است که با هویت‌های جعلی و برای مقاصد خاص مثل کلاهبرداری، اشاعه فحشاء و سایر اقدامات غیرقانونی و مجرمانه نسبت به ارتباط‌گیری با کاربران اقدام می‌کنند؛ از این‌رو از پذیرفتن افرادی که با هویت، تصاویر و طرح مطالب اغواکننده، سعی در ارتباط‌گیری و افزودن شما به فهرست دوستان یا علاقه‌مندان صفحه خود را دارند، اجتناب کنید.