باوجود اینکه گفته شده پنج میلیارد دستگاه درطول سال۲۰۱۵ به اینترنت متصل شدهاند، پیشبینی میشود که باتوجه به روند سرعت جابهجایی اطلاعات، تا سال۲۰۲۰ بالغبر ۵۰میلیارد شیء در دنیا ازطریق اینترنت بههم متصل شوند. هماکنون میلیاردها حسگر در جهان بهکار گرفته شدهاند تا قابلیت اتصال اشیاء به اینترنت را فراهم کنند.
احتمالا تاکنون درباره فناوری اینترنت اشیاء خوانده یا شنیدهاید؛ فناوری که قرار است دنیای انسانها و درمجموع این کره خاکی را متحول کند. باوجود اینکه گفته شده پنج میلیارد دستگاه درطول سال۲۰۱۵ به اینترنت متصل شدهاند، پیشبینی میشود که باتوجه به روند سرعت جابهجایی اطلاعات، تا سال۲۰۲۰ بالغبر ۵۰میلیارد شیء در دنیا ازطریق اینترنت بههم متصل شوند. هماکنون میلیاردها حسگر در جهان بهکار گرفته شدهاند تا قابلیت اتصال اشیاء به اینترنت را فراهم کنند. این فناوری از لوازم خانه گرفته تا پوشیدنیها و خودرو و بهطورکلی همه اشیائی را که در محلی واقع شدهاند یا درحال حرکت هستند قبضه میکند و بههمیندلیل است که کشورهای مختلف دنیا بر آن شدهاند که آماده مواجهه با IOT شوند. در ایران نیز در سالهای اخیر چند کنفرانس و نشست علمی و خبری برای اطلاعرسانی درباره کارکردها و آمادهسازی زیرساختهای مورد نیاز برگزار شده است.
آمادهسازی بسترهای اولیه
همانطور که اشاره شد، در ایران نیز بسترهای اولیه این فناوری درحال آمادهسازی است. درواقع از ابتدای سال۹۵ بسیج ملی در وزارت ارتباطات و شرکتهای فعال حوزه فناوری اطلاعات برای مقدمهچینی ورود این فناوری به کشور، همگام با سایر کشورها راه افتاده است. البته باید توجه داشت که این فناوری مدرن تنها در حیطه مسئولیت وزارت ارتباطات نبوده و قابلیت ارسال داده ازطریق شبکههای ارتباطی، این امکان را فراهم میکند که تمامی اشیاء و وسایل محیط پیرامونمان به شبکه اینترنت متصل شده و بتوان توسط اپلیکیشنهای موجود در تلفنهایهوشمند و تبلت، کنترل و مدیریت شوند.
با این وجود با اجرای این طرح شاهد اتصال تمامی ارتباطات شهری، شبکههای انرژی مانند آب و برق و گاز، حملونقل و صنعت و حتی آموزش و سلامت خواهیم بود و بهطورکلی مقوله شهر هوشمند به معنای واقعی آن اجرایی خواهد شد؛ اما باوجود فرصتهایی که این فناوری در اختیارمان قرار میدهد، آنچه بهطورنسبی تمامی کارشناسان بر آن همنظر هستند، تهدیدات امنیتی و نقض حریم خصوصی است که فناوری «اینترنت اشیاء» یا «اینترنت همهچیز» با خود بههمراه خواهد آورد.
تهدیدی جدید در فضای مجازی
هرجا که پای شبکه و اینترنت در میان باشد، اسم هکرها و اقدامات خرابکارانه آنها نیز به میان میآید. باتوجه به این موضوع متخصصان مدتها است در مورد مشکلات امنیتی اینترنت اشیاء که تقریبا زمینهساز اتصال تمامی ابزار و وسایل موجود در جهان به اینترنت است، هشدار میدهند. دلیل این نگرانی را میتوان افزایش حجم و گستردگی حملات اینترنتی که با سوءاستفاده از اتصال برخی ابزار جدید به اینترنت مانند دوربینهای مداربسته صورت میگیرد، دانست.
تحلیلهای مؤسسات خارجی نشان میدهد که امنیت ضعیف ابزارهای ارتباطی و بیتوجهی شرکتهای سازنده به رفع آسیبپذیریهای نرمافزاری و سختافزاری آنها، موجب شده تا هکرها انبوهی از وسایل اینچنینی را در قالب شبکههای «باتنت» برای ایجاد ترافیک مصنوعی روی سایتهای هدف، برای از دسترس خارج کردنشان بهکارگیرند. میتوان تصور کرد که در آینده نزدیک و با اتصال خودروها به اینترنت، هکرها به آنها نفوذ کرده و با از کار انداختن ترمز اتومبیل یا دستکاری سیستم تهویه مطبوع، زمینه مجروح شدن یا حتی مرگ سرنشینان را فراهم آورند! ازسوی دیگر بانفوذ بدافزارها به تأسیسات حساس کارخانههای هستهای، میتوان زمینه تخریب آنها را بهوجود آورد؛ اما حل این چالش نیز ممکن است.
در اواخر دهه۹۰ میلادی و اوایل قرن بیستویکم، هرزنامهها به معضلی جدی برای کاربران اینترنت مبدل شده بودند؛ زیرا انبوهی از نامههای تبلیغاتی ناخواسته برای کاربران فضای مجازی ارسال میشد. درنهایت با وضع قانونی برای تنبیه عوامل ارسال این ایمیلها موسوم به CAN-SPAM در سال۲۰۰۳ و ارتقاء فناوری مورد استفاده توسط شرکتهای ارائهدهنده خدمات ارسال ایمیل که شناسایی هوشمندانه ایمیلهای ناخواسته را ممکن میکرد، مشکل مذکور تا حد قابلقبولی حل شد. از اینرو بهنظر میرسد با گسترش تدریجی اینترنت اشیاء، مجالس قانونگذاری در کشورهای مختلف باید قوانین بازدارندهای را برای مقابله با سوءاستفادهکنندگان از این ابزار وضع کنند. در این قوانین باید شرکتهای سازنده محصولات اینترنت اشیاء نیز ملزم به رعایت استانداردهای امنیتی ضروری شوند.
ملاحظات امنیتی
بخشی از قانونگذاری برای استفاده از فناوری اینترنت اشیاء در ایران، باوجودی که این فناوری طیف وسیعی از فضای فرکانسی کشور را اشغال خواهد کرد، در حیطه مسئولیت سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی است.
“عظیم فرد” مدیرکل سرویسهای رادیویی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در گفتوگو با مهر، با تأکید بر اینکه در پروژه ساماندهی منابع کمیاب ارتباطی بهعنوان یکی از پروژههای اقتصاد مقاومتی حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات، به مسئله «اینترنت همهچیز» نیز توجه ویژهای شده است، میگوید: ازآنجاییکه اتصال تمامی دستگاهها نیازمند فضای فرکانسی و امواج رادیویی است، باید برای استفاده از آن مقرراتی تدوین شود. وی با اشاره به موارد مختلفی از کاربردهای اینترنت اشیاء ازجمله ارتباطگیری خودروها با امواج رادیویی، ابزار کنترل در حوزه ردیابی، کنترل منابع آب، گاز و برق، صنایع و کارخانهها و حملونقل، میافزاید:«برای نظم دادن به این ارتباطات و هدایت، کنترل و مدیریت نقاط ارتباطی نیازمند منابع فرکانسی هستیم.
عظیم فرد با بیان اینکه هماکنون تنها ارتباط افراد ازطریق ترمینالهای همراه (گوشی) برقرار میشود و این دستگاهها برای ارتباطات به پهنای باند کمتر و طیف فرکانس کمتری نیاز دارند، خاطرنشان کرد: اما پروتکل اینترنت اشیاء متفاوت است و باید مقرراتی برای ارتباط حسگرها در شبکههای رادیویی فراهم شود.
۵۰میلیارد سنسور ارتباطی
وی با بیان اینکه هماکنون بخشی از منابع مورد نیاز این فضا را شناسایی کرده و کار را آغاز کردهایم، اضافه کرد: این کار چندبعدی است و ما این بستر را فراهم میکنیم. در هرصورت برای ارتباط با این دستگاهها، باید از شبکههای رادیویی و ارتباطی عبور کرد. حجم زیادی از این مدل ارتباطات باید روی شبکههای ارتباطی راهیابی شوند. ازسوی دیگر باتوجه به ترافیک عظیمی که روی شبکه ایجاد خواهد شد، شرکت ارتباطات زیرساخت هم باید همگام با این پروژه حرکت کند. بهطورکلی پشتیبانی از پروژهای که رگلاتوری در بخش فرکانس دنبال میکند، در سایر قسمتهای وزارت ارتباطات نیز باید دیده شود. برای مثال سازمان فناوری اطلاعات باید بستر آدرسهای اینترنتی (IP) را فراهم کند و شرکت زیرساخت، زیرساختهای فیبر را و درنهایت هم اپراتورهای ارتباطی پلتفرم ارتباط را ارائه دهند.
اینترنت اشیاء در ایران
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بهعنوان متولی اصلی پروژه اینترنت اشیاء، تاکنون میزان سرمایهگذاری پیشبینیشده برای اجرای این پروژه را اعلام نکرده است؛ اما پیگیریها نشان میدهد که این طرح در فاز مطالعاتی در مرکز تحقیقات مخابرات ایران قرار دارد و در کنار آن نیز با دستاندرکاران اجرای آن، همکاری اولیه صورت گرفته است.
“محمد خوانساری” رئیس مرکز تحقیقات مخابرات ایران که ازسوی وزیر ارتباطات عهدهدار این پروژه شده است، میگوید: مطالعاتی در مرکز تحقیقات مخابرات ایران درباره ابعاد مختلف پروژه اینترنت اشیاء درحال انجام است که بهمحض آماده شدن نتایج این مطالعات، تدوین نقشه راه ورود این فناوری به کشور و نحوه استفاده از آن آغاز میشود.
وی تأکید میکند: پس از تدوین نقشهراه، تمامی دستاندرکاران این طرح میتوانند مطابق با این نقشه راه، فعالیت خود را آغاز کنند. خوانساری معتقد است: این نقشه راه زمینه لازم برای داشتن اکوسیستم منسجم «اینترنت اشیاء» از فعالیتهای پژوهشی گرفته تا ورود به بازار توسط شرکتهای خصوصی دانشبنیان و نیز موضوعات حمایتی، سیاستگذاری و پژوهش و فناوری در مورد این طرح را فراهم میکند.