معمولا آسيب‌هاي فضاي مجازي و نرمافزارهايي مانند اينستاگرام وتلگرام پنهان بوده و علائم اوليه ندارد، چون ويژگي آن سکون است؛ بنابراين همه نهاد‌ها و دستگاه‌ها بايد در راستاي آموزش اين فناوري‌ها اقدام کنند تا با کاهش آسيب روبه‌رو شويم.
گوشي به دست از مدرسه به خانه مي‌رسد و مستقيم وارد اتاقش مي‌شود. کوله‌پشتي را روي تخت مي‌اندازد، رايانه شخصي‌اش را روشن مي‌کند، مقابل صفحه نمايشگر مي‌نشيند و مشغول مي‌شود. کمتر پيش مي‌آيد که با اهالي خانه بجوشد و همکلام شود و مدام با گوشي خود مشغول است. صداهاي مختلف زنگ تلفن نشان از فعاليت او در شبکه‌هاي مختلف اجتماعي دارد و پيام‌هاي متعددي که از دوستان مجازيش براي او ارسال مي‌شود. دوست ندارد کسي به گوشي يا به رايانه‌اش دست بزند و آن‌ها را جزئي از لوازم شخصي مثل مسواک مي‌داند و اين داستان تا جايي پيش مي‌رود که … . رشد شبکه‌هاي مجازي و درپي آن شبکه‌هاي مختلف اجتماعي باعث شده است تا قشر مختلفي از جامعه، کاربران اين شبکه‌هاي مجازي به‌حساب بيايند. شبکه‌هايي که از کارکرد مثبت خود فراتر رفته‌اند و حال به معضلي در خانواده‌ها تبديل شده‌اند.
تعريف شبکه اجتماعي مجازي
دکتر “رضا مردم‌شناس” کارشناس ارتباطات و فضاي مجازي، در تعريف شبکه‌هاي اجتماعي مجازي مي‌گويد: به مجموعه‌اي از افراد که به‌صورت گروهي با يکديگر ارتباط داشته و مواردي مانند اطلاعات، نيازمندي‌ها، فعاليت‌ها و افکار خود را به اشتراک بگذارند، شبکه‌هاي اجتماعي گويند. شبکه‌هاي اجتماعي را مي‌توان به دو دسته شبکه‌هاي مجازي و شبکه‌هاي غيرمجازي تقسيم کرد.
شبکه‌هاي غيرمجازي درواقع شبکه‌هايي هستند که توسط مجموعه‌اي از افراد و گروه‌هاي به‌هم پيوسته، در محيط اجتماعي عمل مي‌کنند. شبکه اجتماعي مجازي يا شبکه اجتماعي اينترنتي، وب‌سايت يا مجموعه‌اي از وب‌سايت‌هايي است که به کاربران امکان مي‌دهد تا علاقه‌مندي‌ها، افکار و فعاليت‌هاي خود را با يکديگر به اشتراک بگذارند؛ به‌عبارت ديگر، شبکه‌هاي اجتماعي، سايت‌هايي هستند که با استفاده از يک موتور جست‌وجوگر و افزودن امکاناتي مانند چت، پيام‌رساني الکترونيک، انتقال تصوير و صدا و…، امکان ارتباط بيشتر کاربران را در قالب شبکه‌اي از روابط فردي و گروهي فراهم مي‌آورند.
شبکه‌هاي اجتماعي ابزار غربي‌ها
دکتر “مجيد ابهري” آسيب‌شناس اجتماعي، معتقد است که شبکه‌هاي اجتماعي همچون اينستاگرام، تلگرام و…، صدمات جبران‌ناپذيري بر بدنه اجتماعي وارد مي‌کنند. نرم‌افزارهاي موبايلي به ابزار ايجاد ناهنجاري‌هاي فرهنگي و رفتاري در جامعه تبديل شده‌اند.
باتوجه به اينکه ايجاد انحراف در سبک زندگي و گسترش معيارهاي فرهنگي مورد نظر دشمنان در جامعه جوان ايراني است، براي تحقق اين افکار در فضاي مجازي و شبکه‌هاي اجتماعي و در تلفن‌هاي‌همراه، نرمافزارهايي در اين راستا به‌کار گرفته شده‌اند. استفاده از اين ابزار علاوه‌بر آنکه باعث کمرنگ شدن روابط اجتماعي و عاطفي در جامعه مي‌شوند و جوانان را به انزوا و گوشه‌گيري مي‌کشانند، باعث مي‌شوند که در سليقه و نگاه جوانان انحراف ايجاد شده و با بعضي از حرکت‌هاي انجام شده در اين شبکه‌ها مانند نشان دادن زيبايي و جلوه‌هاي زيبا از کشورهاي غربي يا ترويج اشرافي‌گري و مصرف‌گرايي و ترويج استفاده از مشروبات الکلي با نشان دادن عکس‌هاي زيبا، اکثريت جوانان کشور دچار يأس و دلسردي شوند.
بخش عمده‌اي از جوانان و نوجوانان کشور به خودي خود توانايي مقابله با جنبه ضدفرهنگي و جنگ نرم را نداشته و با بي‌علاقگي به اين‌گونه مناسبات نگاه مي‌کنند. متأسفانه در بعضي از نرم‌افزارها، صفحاتي ايجاد شده که جوانان به مصرف‌گرايي و رقابت‌هاي ناسالم و اشراف‌زدگي سوق داده شده و با تشکيل صفحاتي مانند بچه‌پولدارها، شمال شهري‌ها، اقدام به نمايش ساعت‌هاي گران‌قيمت، خودرو و تلفن‌هاي‌همراه چند ميليون توماني مي‌کنند.
حريم خصوصي در شبکه‌هاي اجتماعي
“سيدحسن موسوي‌چلک” رئيس انجمن مددکاران اجتماعي ايران مي‌گويد: برخي از افراد در نرم‌افزارهاي تلفن‌همراه حريم خصوصي را از بين مي‌برند؛ چراکه افراد عکس‌ها و مسائل خصوصي خود را در وي‌چت و تانگو به اشتراک مي‌گذارند که اين خود عوارض فرهنگي و اجتماعي منفي به‌دنبال دارد. بايد چنين شبکه‌هايي مديريت شود و همچنين هويت فرهنگي کشور خود را تقويت کنيم تا در استفاده از فناوري‌ها، گامي مثبت برداشته و عوارض آن را بشناسيم.
بايد قواعدي که براي استفاده از اين نرم‌افزارها تعيين مي‌کنيم، در عمل ايجاد شود؛ چراکه استفاده و ورود به فضاي مجازي نياز به آموزش‌هاي درست و به‌موقع دارد. نرم‌افزار وي‌چت و تانگو رايگان است که اين امر خود ابهاماتي را به‌دنبال دارد؛ چرا يک شرکت غربي بايد هزاران دلار سرمايه‌گذاري کند و شبکه‌اي را راه‌اندازي کند و آن را به‌صورت رايگان در اختيار کاربران قرار دهد؟
انحراف جوانان هدف اصلي
دکتر “مجيد ابهري” آسيب‌شناس اجتماعي، درباره اهداف شبکه‌هاي اجتماعي معتقد است: هدف اصلي از اين اقدامات به انحراف کشيدن جوانان است. گسترش فناوري و ورود آن به جوامع مختلف داراي عوارض و عواقبي است که درصورت عدم برنامه‌ريزي و بسترسازي، ابعاد منفي آن بيشتر خواهد شد. اين نرم‌افزارها چندان محيرالعقول نيستند که قابل‌کنترل نباشند.
از حدود پنج سال پيش اين‌گونه نرم‌افزارها در اروپا و آمريکا و در بسياري از کشورها شروع به تولد و رشد کردند، بنابراين ورود آن‌ها به کشور ما کاملا قابل پيش‌بيني بود. متأسفانه از در و ديوار، نرم‌افزارهاي عجيب و غريب وارد کشور شده است. براي مقابله با اين نرم‌افزارها تنها بايد از نگاه رفتارشناسي با آن همسو شويم و خود و فرهنگ‌مان را در مقابل آن واکسينه کنيم. بسترسازي فکري به‌ويژه براي نوجوانان و جوانان و آموزش‌هاي لازم به آن‌ها مي‌تواند تا حدودي ناهنجاري‌هاي پيش‌بيني شده را کاهش دهد.
عوارض شبکه‌هاي اجتماعي بر افراد
دکتر “رمضان منوري” روان‌شناس، درباره عوارض اين شبکه‌ها مي‌گويد: عوارض جسمي و عصبي و روحي ناشي از کاربري اين نرم‌افزارها به‌گونه‌اي است که بعد از چند جلسه تبديل به اعتياد مي‌شود؛ يعني کاربر وقتي به هر علت نمي‌تواند به اين برنامه‌ها دسترسي داشته باشد، دچار اضطراب و در پاره‌اي از موارد افسردگي مي‌شود؛ بنابراين گوشه‌گيري، انزوا، دور شدن از روابط عاطفي و اجتماعي، افتادن در دام افرادي با هويت قلابي و دروغين اوليه‌ترين آسيب‌هاي ناشي از استفاده از اين نرم‌افزارها است.
آموزش استفاده صحيح
دکتر “موسوي‌چلک” رئيس انجمن مددکاران اجتماعي ايران هم درباره راه‌هاي مقابله با گسترش شبکه‌هاي اجتماعي بين جوانان و نوجوانان، معتقد است: بايد آموزش‌هاي درست و به‌موقع به مردم درباره استفاده از فضاي مجازي ارائه شود. گسترش فناوري و افزايش نرم‌افزارها و شبکه‌هاي اجتماعي يک فرصت بوده، اما اگر از آن درست استفاده نکنيم، به تهديد تبديل مي‌شود و حريم‌ها شکسته و آسيب‌هاي فضاي مجازي افزايش پيدا مي‌کند.
معمولا آسيب‌هاي فضاي مجازي و نرمافزارهايي مانند اينستاگرام وتلگرام پنهان بوده و علائم اوليه ندارد، چون ويژگي آن سکون است؛ بنابراين همه نهاد‌ها و دستگاه‌ها بايد در راستاي آموزش اين فناوري‌ها اقدام کنند تا با کاهش آسيب روبه‌رو شويم.
خانواده‌ها درباره کنترل و نظارت فرزندان براي استفاده از فضاي مجازي نقش مؤثري دارند که با ارائه اطلاعات و آموزش‌هاي درست مي‌توانند نحوه استفاده از فناوري جديد و نرم‌افزارهاي جديد تلفن‌همراه را آموزش دهند؛ همچنين رسانه‌ها، تشکل‌هاي غيردولتي و آموزش‌وپرورش در زمينه آموزش نيز نقش اساسي دارند، بنابراين ما نمي‌توانيم جلوي توليد را بگيريم، بلکه بايد استفاده درست از اين نرم‌افزارها را آموزش دهيم.