معمولا آسیبهای فضای مجازی و نرمافزارهایی مانند اینستاگرام وتلگرام پنهان بوده و علائم اولیه ندارد، چون ویژگی آن سکون است؛ بنابراین همه نهادها و دستگاهها باید در راستای آموزش این فناوریها اقدام کنند تا با کاهش آسیب روبهرو شویم.
گوشی به دست از مدرسه به خانه میرسد و مستقیم وارد اتاقش میشود. کولهپشتی را روی تخت میاندازد، رایانه شخصیاش را روشن میکند، مقابل صفحه نمایشگر مینشیند و مشغول میشود. کمتر پیش میآید که با اهالی خانه بجوشد و همکلام شود و مدام با گوشی خود مشغول است. صداهای مختلف زنگ تلفن نشان از فعالیت او در شبکههای مختلف اجتماعی دارد و پیامهای متعددی که از دوستان مجازیش برای او ارسال میشود. دوست ندارد کسی به گوشی یا به رایانهاش دست بزند و آنها را جزئی از لوازم شخصی مثل مسواک میداند و این داستان تا جایی پیش میرود که … . رشد شبکههای مجازی و درپی آن شبکههای مختلف اجتماعی باعث شده است تا قشر مختلفی از جامعه، کاربران این شبکههای مجازی بهحساب بیایند. شبکههایی که از کارکرد مثبت خود فراتر رفتهاند و حال به معضلی در خانوادهها تبدیل شدهاند.
تعریف شبکه اجتماعی مجازی
دکتر “رضا مردمشناس” کارشناس ارتباطات و فضای مجازی، در تعریف شبکههای اجتماعی مجازی میگوید: به مجموعهای از افراد که بهصورت گروهی با یکدیگر ارتباط داشته و مواردی مانند اطلاعات، نیازمندیها، فعالیتها و افکار خود را به اشتراک بگذارند، شبکههای اجتماعی گویند. شبکههای اجتماعی را میتوان به دو دسته شبکههای مجازی و شبکههای غیرمجازی تقسیم کرد.
شبکههای غیرمجازی درواقع شبکههایی هستند که توسط مجموعهای از افراد و گروههای بههم پیوسته، در محیط اجتماعی عمل میکنند. شبکه اجتماعی مجازی یا شبکه اجتماعی اینترنتی، وبسایت یا مجموعهای از وبسایتهایی است که به کاربران امکان میدهد تا علاقهمندیها، افکار و فعالیتهای خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند؛ بهعبارت دیگر، شبکههای اجتماعی، سایتهایی هستند که با استفاده از یک موتور جستوجوگر و افزودن امکاناتی مانند چت، پیامرسانی الکترونیک، انتقال تصویر و صدا و…، امکان ارتباط بیشتر کاربران را در قالب شبکهای از روابط فردی و گروهی فراهم میآورند.
شبکههای اجتماعی ابزار غربیها
دکتر “مجید ابهری” آسیبشناس اجتماعی، معتقد است که شبکههای اجتماعی همچون اینستاگرام، تلگرام و…، صدمات جبرانناپذیری بر بدنه اجتماعی وارد میکنند. نرمافزارهای موبایلی به ابزار ایجاد ناهنجاریهای فرهنگی و رفتاری در جامعه تبدیل شدهاند.
باتوجه به اینکه ایجاد انحراف در سبک زندگی و گسترش معیارهای فرهنگی مورد نظر دشمنان در جامعه جوان ایرانی است، برای تحقق این افکار در فضای مجازی و شبکههای اجتماعی و در تلفنهایهمراه، نرمافزارهایی در این راستا بهکار گرفته شدهاند. استفاده از این ابزار علاوهبر آنکه باعث کمرنگ شدن روابط اجتماعی و عاطفی در جامعه میشوند و جوانان را به انزوا و گوشهگیری میکشانند، باعث میشوند که در سلیقه و نگاه جوانان انحراف ایجاد شده و با بعضی از حرکتهای انجام شده در این شبکهها مانند نشان دادن زیبایی و جلوههای زیبا از کشورهای غربی یا ترویج اشرافیگری و مصرفگرایی و ترویج استفاده از مشروبات الکلی با نشان دادن عکسهای زیبا، اکثریت جوانان کشور دچار یأس و دلسردی شوند.
بخش عمدهای از جوانان و نوجوانان کشور به خودی خود توانایی مقابله با جنبه ضدفرهنگی و جنگ نرم را نداشته و با بیعلاقگی به اینگونه مناسبات نگاه میکنند. متأسفانه در بعضی از نرمافزارها، صفحاتی ایجاد شده که جوانان به مصرفگرایی و رقابتهای ناسالم و اشرافزدگی سوق داده شده و با تشکیل صفحاتی مانند بچهپولدارها، شمال شهریها، اقدام به نمایش ساعتهای گرانقیمت، خودرو و تلفنهایهمراه چند میلیون تومانی میکنند.
حریم خصوصی در شبکههای اجتماعی
“سیدحسن موسویچلک” رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران میگوید: برخی از افراد در نرمافزارهای تلفنهمراه حریم خصوصی را از بین میبرند؛ چراکه افراد عکسها و مسائل خصوصی خود را در ویچت و تانگو به اشتراک میگذارند که این خود عوارض فرهنگی و اجتماعی منفی بهدنبال دارد. باید چنین شبکههایی مدیریت شود و همچنین هویت فرهنگی کشور خود را تقویت کنیم تا در استفاده از فناوریها، گامی مثبت برداشته و عوارض آن را بشناسیم.
باید قواعدی که برای استفاده از این نرمافزارها تعیین میکنیم، در عمل ایجاد شود؛ چراکه استفاده و ورود به فضای مجازی نیاز به آموزشهای درست و بهموقع دارد. نرمافزار ویچت و تانگو رایگان است که این امر خود ابهاماتی را بهدنبال دارد؛ چرا یک شرکت غربی باید هزاران دلار سرمایهگذاری کند و شبکهای را راهاندازی کند و آن را بهصورت رایگان در اختیار کاربران قرار دهد؟
انحراف جوانان هدف اصلی
دکتر “مجید ابهری” آسیبشناس اجتماعی، درباره اهداف شبکههای اجتماعی معتقد است: هدف اصلی از این اقدامات به انحراف کشیدن جوانان است. گسترش فناوری و ورود آن به جوامع مختلف دارای عوارض و عواقبی است که درصورت عدم برنامهریزی و بسترسازی، ابعاد منفی آن بیشتر خواهد شد. این نرمافزارها چندان محیرالعقول نیستند که قابلکنترل نباشند.
از حدود پنج سال پیش اینگونه نرمافزارها در اروپا و آمریکا و در بسیاری از کشورها شروع به تولد و رشد کردند، بنابراین ورود آنها به کشور ما کاملا قابل پیشبینی بود. متأسفانه از در و دیوار، نرمافزارهای عجیب و غریب وارد کشور شده است. برای مقابله با این نرمافزارها تنها باید از نگاه رفتارشناسی با آن همسو شویم و خود و فرهنگمان را در مقابل آن واکسینه کنیم. بسترسازی فکری بهویژه برای نوجوانان و جوانان و آموزشهای لازم به آنها میتواند تا حدودی ناهنجاریهای پیشبینی شده را کاهش دهد.
عوارض شبکههای اجتماعی بر افراد
دکتر “رمضان منوری” روانشناس، درباره عوارض این شبکهها میگوید: عوارض جسمی و عصبی و روحی ناشی از کاربری این نرمافزارها بهگونهای است که بعد از چند جلسه تبدیل به اعتیاد میشود؛ یعنی کاربر وقتی به هر علت نمیتواند به این برنامهها دسترسی داشته باشد، دچار اضطراب و در پارهای از موارد افسردگی میشود؛ بنابراین گوشهگیری، انزوا، دور شدن از روابط عاطفی و اجتماعی، افتادن در دام افرادی با هویت قلابی و دروغین اولیهترین آسیبهای ناشی از استفاده از این نرمافزارها است.
آموزش استفاده صحیح
دکتر “موسویچلک” رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران هم درباره راههای مقابله با گسترش شبکههای اجتماعی بین جوانان و نوجوانان، معتقد است: باید آموزشهای درست و بهموقع به مردم درباره استفاده از فضای مجازی ارائه شود. گسترش فناوری و افزایش نرمافزارها و شبکههای اجتماعی یک فرصت بوده، اما اگر از آن درست استفاده نکنیم، به تهدید تبدیل میشود و حریمها شکسته و آسیبهای فضای مجازی افزایش پیدا میکند.
معمولا آسیبهای فضای مجازی و نرمافزارهایی مانند اینستاگرام وتلگرام پنهان بوده و علائم اولیه ندارد، چون ویژگی آن سکون است؛ بنابراین همه نهادها و دستگاهها باید در راستای آموزش این فناوریها اقدام کنند تا با کاهش آسیب روبهرو شویم.
خانوادهها درباره کنترل و نظارت فرزندان برای استفاده از فضای مجازی نقش مؤثری دارند که با ارائه اطلاعات و آموزشهای درست میتوانند نحوه استفاده از فناوری جدید و نرمافزارهای جدید تلفنهمراه را آموزش دهند؛ همچنین رسانهها، تشکلهای غیردولتی و آموزشوپرورش در زمینه آموزش نیز نقش اساسی دارند، بنابراین ما نمیتوانیم جلوی تولید را بگیریم، بلکه باید استفاده درست از این نرمافزارها را آموزش دهیم.