این روزها سؤال«نماز به چه کار ما می‌آید؟» مهم‌ترین پرسش نسل جوانی است که در معرض انواع و اقسام پیام‌های رسانه‌های غربی قرار گرفته‌اند؛ چه آن اکثریتی که نماز را به‌جای می‌آورند و چه آن اقلیتی که در انجام این واجب الهی سستی می‌ورزند، امروزه جملگی این پرسش را از والدین، معلمان و نزدیکان خود دارند. ایجاد این سؤال توسط انسان سرگشته در عصر مدرن – که در آن فرد هر روز با یک معضل روحی و درونی مواجه می‌شود – البته تا حدی طبیعی است.
برای انسان ازخودبیگانه‌ای که در این زمانه زندگی می‌کند، شاید التیام دردهای روحی – که اغلب برآمده از شرایط پیچیده جامعه انسانی معاصر است – با اندازه آثار اخروی مناسک و فرائض دینی با اهمیت باشد. به‌همین‌علت شاید در دوره اخیر بیش از سایر زمان‌ها لازم باشد تا اهمیت و آثار نماز را بر احوالات مادی و معنوی زندگی انسان بررسی کنیم. همچنین با عنایت به این واقعیت، لازم دیدیم تا نظرات کارشناسان مسائل مذهبی و فرهنگی را در این رابطه جویا شویم.
انسان مدرن در جست‌وجوی آرامش
در شرایطی که انسان امروز و به‌خصوص قشر جوان هر روز درمعرض انواع و اقسام افکار، اضطراب‌ها و تنش‌های مختلف قرار می‌گیرد و در شرایطی که هر روز بر تنوع عوامل آسیب‌رسان به سبک زندگی افزوده می‌شود، روزانه شاهد رشد تولید و فروش انواع داروهای آرام‌بخش، مُسکِن و خواب‌آورهستیم. فشارهای ناشی از زندگی در عصر حاضر به حدی است که در آمریکا – که به‌تنهایی ۸۰ درصد داروهای آرام‌بخش جهان را مصرف می‌کند – سالیانه میلیاردها دلار از درآمد مردم صرف خرید آرام‌بخش می‌شود. همچنین۶۱ میلیون نفر از جمعیت ۳۰۰ میلیونی این کشور، دچار سوءمصرف این داروها هستند؛ به‌عبارت دیگر از هر پنج آمریکایی، یک نفر به‌خاطر مصرف بیش‌ازحد مُسکِن و آرام‌بخش اصطلاحا «اُوِردوز» می‌کند.
این‌ها جدا از آمار سالانه مصرف میلیاردها عدد قرص روانگردان و میلیون‌ها تن موادمخدر در کل جهان است. در چنین شرایطی به‌نظر می‌رسد که انسان هر روز با پناه‌بردن به جذابیت‌های کاذب(از اینترنت گرفته تا موادمخدر و داروهای آرام‌بخش)، می‌خواهد از تنهایی و درعین‌حال اضطراب خود فرار کند. صد البته چنین فراری عوارض بسیار دارد؛ درحالی‌که از نماز و یاد خدا می‌توان به‌عنوان یکی از بهترین اعمال رسیدن انسان به آرامش نام برد.
“حسن عسگری” روان‌شناس قرآنی، معتقد است که کلام خدای متعال و توصیه او در قرآن که می‌گوید «از صبر و نماز کمک بگیرید» بیهوده نیست. در حدیثی که ابن‌عباس از قول پیامبر اسلام(ص) نقل کرده است، بیان می‌شود: «کسی‌که وضو گیرد و نیکو وضو گیرد، پلیدی‌ها از کالبدش و حتی اگر از زیر ناخن‌هایش هم باشد، باز خارج می‌شوند». عسگری می‌افزاید: «از آنجاکه نماز موجب افزایش توکل انسان می‌شود، نمازگزار برای امور سخت زندگی آرامش کافی را خواهد یافت».
ضرورت بازنمایی آثار نماز
حجت‌الاسلام والمسلمین “سیدعلی طاهری”، در این رابطه معتقد است که آثار روانی و ذهنی نماز از حیث آرامش‌بخش بودن و کنترل افکار انسان، به حدی گسترده و عمیق است که مسئله اصلی در جامعه فعلی ما در این رابطه، بیشتر باید نشان دادن این آثار باشد. این کارشناس مذهبی می‌افزاید: «واقعیت این است که در چند سال اخیر در حوزه تبلیغ فرهنگ نماز و عبادت کارهایی صورت گرفته؛ اما به‌هیچ‌وجه کافی نیست.»
وی با تأکید بر ضرورت گسترش فعالیت‌های هنری در این زمینه، معتقد است: «یکی از مهم‌ترین ابزارهای ما برای تبلیغ چنین چیزی، استفاده از شیوه‌های بصری و نمایشی مختلف برای تبلیغ این امر بابرکت و واجب الهی است». حجت‌الاسلام والمسلمین طاهری با یادآوری چند نمونه از این اقدامات، افزود: «در اواخر دهه۶۰ تا اواخر دهه۷۰، بنده به خاطر دارم که چند سرود توسط نوجوانان در صداوسیما پخش می‌شد که بسیار جذاب بودند و همچنان وقتی سراغ جوانان بزرگ‌شده در آن دهه‌ها می‌رویم، ریتم و شعر آن را به خاطر دارند و در ذهن‌شان نقش بسته است. واقعیت این است که ما به کارهایی در آن راستا و با سطحی بالاتر و براساس هنرهای جدید نیاز داریم.»
آثار نماز بر معیشت انسان
این نماینده سابق مجلس شورای اسلامی در ادامه با تبیین برخی آثار نماز، به آیه ۱۲۴ سوره طه اشاره کرده و می‌گوید: «براساس بحثی که خدا در قرآن مستقیما از زبان خود و با اشاره به خود می‌کند، گفته شده است که «هر کسی از ذکر من روى بگرداند، معیشت وى سخت خواهد بود و او را در روز قیامت کور محشور خواهیم کرد»، این آیه چندین پیام دارد؛ اول باید این نکته را یادآور شویم که مهم‌ترین عامل ذکر و یاد خدای متعال بنابر روایات متعدد، فریضه نماز است.
وی گفت: نماز ابزاری برای ارتباط مستمر با خدا است و باید از این جنبه آثار نماز را تحلیل کرد که «ارتباط دائمی با خدا چه اثری بر انسان می‌گذارد؟» در روایات متواتر اسلامی تأکید شده است که عاقبت‌به‌خیری یک جوان، در گروی اقامه صحیح نماز ازسوی او است.»
این کارشناس مذهبی می‌افزاید: «گاه در زندگی انسان این اتفاق می‌افتد که درها به روى او و خانواده‌اش به‌کلی بسته مىشود و دست به هر کارى می‌زند، با درهاى بسته روبه‌رو مىشود. حتی گاهى بر‌عکس به‌هرجا روى مىآورد، خود را در برابر درهاى گشوده مىبیند و مقدمات هر کار فراهم می‌شود و بنبست و گرهى در برابر او نیست؛ اما دقیقا می‌بینیم که به مشکل حادی درنتیجه ورود به آن حوزه مواجه می‌شود و تعجب می‌کند که چطور آن شرایط سخت برای او محیا شد تا در فلان دردسر بیفتد. از این حال تعبیر به «ضیق» یا تنگى معیشت مىشود و منظور از تنگی و سخت شدن معیشت در آیه بالا درحقیقت این است. درعوض برای فردی که در نماز مدام یاد خدا را می‌کند و به‌راستی از نمازگزاران است، ما با گشودگی معیشت مواجه هستیم و خدا گره‌هایی را در زندگی فرد باز می‌کند که خود او تعجب می‌کند.
وی در ادامه تأکید می‌کند: «البته در کنار نماز چیزهای دیگری نیز لازم است. هرچند کسی‌که واقعا اهل نماز باشد، به‌دنبال آن اهل تقوا، کنترل هواهای نفسانی، انفاق و… نیز خواهد شد؛ البته دلیل مستقیم آن نیز مشخص است، فردی که واقعا اهل نماز باشد، اهل مسجد نیز هست و درنتیجه مرتبا درمعرض وعظ و نصیحت نیز قرار می‌گیرد و یاد خدا برای او فضایی درست می‌کند که یاد امور صحیح دیگر نیز آرام‌آرام به‌سراغش بیاید.»
حجت‌الاسلام سیدعلی طاهری با اشاره به اینکه نماز تنها قرار نیست زندگی معنوی و آخرت انسان را دچار تحول کند، بلکه روی زندگی مادی انسان نیز تأثیر بسیار زیادی دارد، می‌افزاید: «نظمی که نماز به زندگی فرد نمازگزار می‌دهد، موجب می‌شود در عین یاد خدا، امید فرد در حوزه اقتصادی و روابط اجتماعی خود افزایش پیدا کند. این دلگرمی همزمان با عنایت و برکت الهی همراه خواهد شد و درنتیجه خواهیم دید که درصورت تلاش فرد، خداوند متعال بنده خود را در اداره امور زندگی خویش تنها
نخواهد گذاشت.»
واسطه اثربخشی نماز
“لاله افتخاری” عضو سابق کمیسیون فرهنگی مجلس، با تشریح ابعاد دیگری از آثار نماز بر زندگی انسان می‌گوید: «اگر تنهایی و درخودماندگی را یکی از مشکلات زندگی‌های جدید بدانیم، باید این را یادآوری کنیم که یکی از این عوامل و اموری که در مقابل این ویژگی محیط موجود قرار دارد، فضای مسجد است. فضایی که در آن انسان‌ها نه به‌واسطه منافع مادی که بر سر یک امر مشترک معنوی دور هم جمع می‌شوند.» ا
ین کارشناس فرهنگی در پاسخ به این سؤال که «شما در دوره تصدی پست در کمیسیون فرهنگی مجلس، شاهد چه تحولاتی بودید و نقش این کمیسیون در بهبود وضعیت اقامه نماز و اشاعه آنچه بود؟»، می‌افزاید: «در آن دوره طرح بازسازی و بهسازی مساجدی که بسیار مهجور مانده بودند، تا حد قابل‌توجهی پیش برده شد؛ بحث تجهیز مساجد و افزایش برنامه‌های فرهنگی و تبلیغی این نهاد مهم دینی نیز از مصوبات کمیسیون در آن زمان صورت گرفت، در راستای برنامه‌های عمرانی و تبلیغی، ما با ستاد اقامه نماز با هدف گسترش فرهنگ نماز مرتبا برنامه داشتیم.»
وی علاوه بر این تأکید کرد: «اگر می‌خواهیم آثار اصلی نماز را مشاهده کنیم، باید مسجد را به همان کارکردی برسانیم که در صدر اسلام داشته است. در ابتدای گسترش اسلام، مسجد محور امور محلات و حوزه‌های اجتماعی بود و انسان‌ها مرتبا از فضایی که به‌واسطه نماز در ذهن‌شان شکل می‌گرفت، وارد کارهای روزمره خود می‌شدند و برکات آن را مشاهده می‌کردند.»
افتخاری در پایان «آشنایی افراد با یکدیگر»، «افزایش طراوت و شادی در اثر نماز» و «توجه بیشتر انسان به خود و اعمال خود و انسجام رفتارهای فرهنگی» را از سایر آثار و برکات نماز برشمرد. او همچنین مساجد را مهم‌ترین موضوع در تبلیغ نماز معرفی و افزایش نقش آن در زندگی انسان را از مسیر توجه به مسجد ارزیابی کرد.
(رضا اسد‌آبادی| هفته نامه امین جامعه)