اين روزها سؤال«نماز به چه کار ما مي‌آيد؟» مهم‌ترين پرسش نسل جواني است که در معرض انواع و اقسام پيام‌هاي رسانه‌هاي غربي قرار گرفته‌اند؛ چه آن اکثريتي که نماز را به‌جاي مي‌آورند و چه آن اقليتي که در انجام اين واجب الهي سستي مي‌ورزند، امروزه جملگي اين پرسش را از والدين، معلمان و نزديکان خود دارند. ايجاد اين سؤال توسط انسان سرگشته در عصر مدرن – که در آن فرد هر روز با يک معضل روحي و دروني مواجه مي‌شود – البته تا حدي طبيعي است.
براي انسان ازخودبيگانه‌اي که در اين زمانه زندگي مي‌کند، شايد التيام دردهاي روحي – که اغلب برآمده از شرايط پيچيده جامعه انساني معاصر است – با اندازه آثار اخروي مناسک و فرائض ديني با اهميت باشد. به‌همين‌علت شايد در دوره اخير بيش از ساير زمان‌ها لازم باشد تا اهميت و آثار نماز را بر احوالات مادي و معنوي زندگي انسان بررسي کنيم. همچنين با عنايت به اين واقعيت، لازم ديديم تا نظرات کارشناسان مسائل مذهبي و فرهنگي را در اين رابطه جويا شويم.
انسان مدرن در جست‌وجوي آرامش
در شرايطي که انسان امروز و به‌خصوص قشر جوان هر روز درمعرض انواع و اقسام افکار، اضطراب‌ها و تنش‌هاي مختلف قرار مي‌گيرد و در شرايطي که هر روز بر تنوع عوامل آسيب‌رسان به سبک زندگي افزوده مي‌شود، روزانه شاهد رشد توليد و فروش انواع داروهاي آرام‌بخش، مُسکِن و خواب‌آورهستيم. فشارهاي ناشي از زندگي در عصر حاضر به حدي است که در آمريکا – که به‌تنهايي 80 درصد داروهاي آرام‌بخش جهان را مصرف مي‌کند – ساليانه ميلياردها دلار از درآمد مردم صرف خريد آرام‌بخش مي‌شود. همچنين61 ميليون نفر از جمعيت 300 ميليوني اين کشور، دچار سوءمصرف اين داروها هستند؛ به‌عبارت ديگر از هر پنج آمريکايي، يک نفر به‌خاطر مصرف بيش‌ازحد مُسکِن و آرام‌بخش اصطلاحا «اُوِردوز» مي‌کند.
اين‌ها جدا از آمار سالانه مصرف ميلياردها عدد قرص روانگردان و ميليون‌ها تن موادمخدر در کل جهان است. در چنين شرايطي به‌نظر مي‌رسد که انسان هر روز با پناه‌بردن به جذابيت‌هاي کاذب(از اينترنت گرفته تا موادمخدر و داروهاي آرام‌بخش)، مي‌خواهد از تنهايي و درعين‌حال اضطراب خود فرار کند. صد البته چنين فراري عوارض بسيار دارد؛ درحالي‌که از نماز و ياد خدا مي‌توان به‌عنوان يکي از بهترين اعمال رسيدن انسان به آرامش نام برد.
“حسن عسگري” روان‌شناس قرآني، معتقد است که کلام خداي متعال و توصيه او در قرآن که مي‌گويد «از صبر و نماز کمک بگيريد» بيهوده نيست. در حديثي که ابن‌عباس از قول پيامبر اسلام(ص) نقل کرده است، بيان مي‌شود: «کسي‌که وضو گيرد و نيکو وضو گيرد، پليدي‌ها از کالبدش و حتي اگر از زير ناخن‌هايش هم باشد، باز خارج مي‌شوند». عسگري مي‌افزايد: «از آنجاکه نماز موجب افزايش توکل انسان مي‌شود، نمازگزار براي امور سخت زندگي آرامش کافي را خواهد يافت».
ضرورت بازنمايي آثار نماز
حجت‌الاسلام والمسلمين “سيدعلي طاهري”، در اين رابطه معتقد است که آثار رواني و ذهني نماز از حيث آرامش‌بخش بودن و کنترل افکار انسان، به حدي گسترده و عميق است که مسئله اصلي در جامعه فعلي ما در اين رابطه، بيشتر بايد نشان دادن اين آثار باشد. اين کارشناس مذهبي مي‌افزايد: «واقعيت اين است که در چند سال اخير در حوزه تبليغ فرهنگ نماز و عبادت کارهايي صورت گرفته؛ اما به‌هيچ‌وجه کافي نيست.»
وي با تأکيد بر ضرورت گسترش فعاليت‌هاي هنري در اين زمينه، معتقد است: «يکي از مهم‌ترين ابزارهاي ما براي تبليغ چنين چيزي، استفاده از شيوه‌هاي بصري و نمايشي مختلف براي تبليغ اين امر بابرکت و واجب الهي است». حجت‌الاسلام والمسلمين طاهري با يادآوري چند نمونه از اين اقدامات، افزود: «در اواخر دهه60 تا اواخر دهه70، بنده به خاطر دارم که چند سرود توسط نوجوانان در صداوسيما پخش مي‌شد که بسيار جذاب بودند و همچنان وقتي سراغ جوانان بزرگ‌شده در آن دهه‌ها مي‌رويم، ريتم و شعر آن را به خاطر دارند و در ذهن‌شان نقش بسته است. واقعيت اين است که ما به کارهايي در آن راستا و با سطحي بالاتر و براساس هنرهاي جديد نياز داريم.»
آثار نماز بر معيشت انسان
اين نماينده سابق مجلس شوراي اسلامي در ادامه با تبيين برخي آثار نماز، به آيه 124 سوره طه اشاره کرده و مي‌گويد: «براساس بحثي که خدا در قرآن مستقيما از زبان خود و با اشاره به خود مي‌کند، گفته شده است که «هر كسي از ذکر من روى بگرداند، معيشت وى سخت خواهد بود و او را در روز قيامت كور محشور خواهيم کرد»، اين آيه چندين پيام دارد؛ اول بايد اين نکته را يادآور شويم که مهم‌ترين عامل ذکر و ياد خداي متعال بنابر روايات متعدد، فريضه نماز است.
وي گفت: نماز ابزاري براي ارتباط مستمر با خدا است و بايد از اين جنبه آثار نماز را تحليل کرد که «ارتباط دائمي با خدا چه اثري بر انسان مي‌گذارد؟» در روايات متواتر اسلامي تأکيد شده است که عاقبت‌به‌خيري يک جوان، در گروي اقامه صحيح نماز ازسوي او است.»
اين کارشناس مذهبي مي‌افزايد: «گاه در زندگي انسان اين اتفاق مي‌افتد که درها به روى او و خانواده‌اش به‌کلي بسته مىشود و دست به هر كارى مي‌زند، با درهاى بسته روبه‌رو مىشود. حتي گاهى بر‌عكس به‌هرجا روى مىآورد، خود را در برابر درهاى گشوده مىبيند و مقدمات هر كار فراهم مي‌شود و بنبست و گرهى در برابر او نيست؛ اما دقيقا مي‌بينيم که به مشکل حادي درنتيجه ورود به آن حوزه مواجه مي‌شود و تعجب مي‌کند که چطور آن شرايط سخت براي او محيا شد تا در فلان دردسر بيفتد. از اين حال تعبير به «ضيق» يا تنگى معيشت مىشود و منظور از تنگي و سخت شدن معيشت در آيه بالا درحقيقت اين است. درعوض براي فردي که در نماز مدام ياد خدا را مي‌کند و به‌راستي از نمازگزاران است، ما با گشودگي معيشت مواجه هستيم و خدا گره‌هايي را در زندگي فرد باز مي‌کند که خود او تعجب مي‌کند.
وي در ادامه تأکيد مي‌کند: «البته در کنار نماز چيزهاي ديگري نيز لازم است. هرچند کسي‌که واقعا اهل نماز باشد، به‌دنبال آن اهل تقوا، کنترل هواهاي نفساني، انفاق و… نيز خواهد شد؛ البته دليل مستقيم آن نيز مشخص است، فردي که واقعا اهل نماز باشد، اهل مسجد نيز هست و درنتيجه مرتبا درمعرض وعظ و نصيحت نيز قرار مي‌گيرد و ياد خدا براي او فضايي درست مي‌کند که ياد امور صحيح ديگر نيز آرام‌آرام به‌سراغش بيايد.»
حجت‌الاسلام سيدعلي طاهري با اشاره به اينکه نماز تنها قرار نيست زندگي معنوي و آخرت انسان را دچار تحول کند، بلکه روي زندگي مادي انسان نيز تأثير بسيار زيادي دارد، مي‌افزايد: «نظمي که نماز به زندگي فرد نمازگزار مي‌دهد، موجب مي‌شود در عين ياد خدا، اميد فرد در حوزه اقتصادي و روابط اجتماعي خود افزايش پيدا کند. اين دلگرمي همزمان با عنايت و برکت الهي همراه خواهد شد و درنتيجه خواهيم ديد که درصورت تلاش فرد، خداوند متعال بنده خود را در اداره امور زندگي خويش تنها
نخواهد گذاشت.»
واسطه اثربخشي نماز
“لاله افتخاري” عضو سابق کميسيون فرهنگي مجلس، با تشريح ابعاد ديگري از آثار نماز بر زندگي انسان مي‌گويد: «اگر تنهايي و درخودماندگي را يکي از مشکلات زندگي‌هاي جديد بدانيم، بايد اين را يادآوري کنيم که يکي از اين عوامل و اموري که در مقابل اين ويژگي محيط موجود قرار دارد، فضاي مسجد است. فضايي که در آن انسان‌ها نه به‌واسطه منافع مادي که بر سر يک امر مشترک معنوي دور هم جمع مي‌شوند.» ا
ين کارشناس فرهنگي در پاسخ به اين سؤال که «شما در دوره تصدي پست در کميسيون فرهنگي مجلس، شاهد چه تحولاتي بوديد و نقش اين کميسيون در بهبود وضعيت اقامه نماز و اشاعه آنچه بود؟»، مي‌افزايد: «در آن دوره طرح بازسازي و بهسازي مساجدي که بسيار مهجور مانده بودند، تا حد قابل‌توجهي پيش برده شد؛ بحث تجهيز مساجد و افزايش برنامه‌هاي فرهنگي و تبليغي اين نهاد مهم ديني نيز از مصوبات کميسيون در آن زمان صورت گرفت، در راستاي برنامه‌هاي عمراني و تبليغي، ما با ستاد اقامه نماز با هدف گسترش فرهنگ نماز مرتبا برنامه داشتيم.»
وي علاوه بر اين تأکيد کرد: «اگر مي‌خواهيم آثار اصلي نماز را مشاهده کنيم، بايد مسجد را به همان کارکردي برسانيم که در صدر اسلام داشته است. در ابتداي گسترش اسلام، مسجد محور امور محلات و حوزه‌هاي اجتماعي بود و انسان‌ها مرتبا از فضايي که به‌واسطه نماز در ذهن‌شان شکل مي‌گرفت، وارد کارهاي روزمره خود مي‌شدند و برکات آن را مشاهده مي‌کردند.»
افتخاري در پايان «آشنايي افراد با يکديگر»، «افزايش طراوت و شادي در اثر نماز» و «توجه بيشتر انسان به خود و اعمال خود و انسجام رفتارهاي فرهنگي» را از ساير آثار و برکات نماز برشمرد. او همچنين مساجد را مهم‌ترين موضوع در تبليغ نماز معرفي و افزايش نقش آن در زندگي انسان را از مسير توجه به مسجد ارزيابي کرد.
(رضا اسد‌آبادي| هفته نامه امين جامعه)