یک‌سال زندگی با احمد دهقان در کارگاه رمان‌نویسی

به گزارش گروه جهاد و مقاومت مشرق، بنیاد شعر و ادبیات داستانی، دوره یک‌ساله کارگاهی و پیشرفته آموزش رمان را با حضور و راهنمایی یک رمان‌نویس شاخص برای منتخبی از جوانان مستعد سراسر کشور برگزار می‌کند.

این دوره پیشرفته با حضور احمد دهقان، خالق آثار تحسین‌شده‌ای چون «سفر به گرای 270 درجه»، «گردان چهار نفره»، «دشتبان» و «پرسه در خاک غریبه» طی یک سال برگزار می‌شود و قرار است طی این دوره 24 تن از خلاق‌ترین و مستعدترین نویسندگان جوان، برای تولید رمان و چاپ آن آماده شوند.

بنیاد شعر و ادبیات داستانی که پیش از این کارگاه پیشرفته آموزش داستان کوتاه را با داوود غفارزادگان به سرانجام رسانده بود، تصمیم دارد این بار علاوه بر انتخاب افرادی از درون دوره‌های داستان‌نویسی «آل‌جلال»، اعضای کارگاه پیشرفته آموزش رمان را بر اساس فراخوانی که طی همین هفته منتشر می‌شود نیز انتخاب کند.

بر اساس گفته‌های معاون داستان بنیاد شعر و ادبیات داستانی، ادب‌جویان و علاقه‌مندان به حضور در این کارگاه، نهایتا تا پایان روز چهارشنبه 5 آبان 95 فرصت دارند، با مراجعه به درگاه اینترنتی reg.adabiatirani.com اطلاعات خواسته شده را تکمیل و در کارگاه پیشرفته آموزش رمان ثبت‌نام کنند. البته پذیرش نهایی همه داوطلبان از طریق مصاحبه حضوری با احمد دهقان، انجام خواهد شد که اولویت با متقاضیان زیر 35 سال است. همزمان با برگزاری این دوره‌ها با ابراهیم زاهدی مطلق، معاون داستان بنیاد شعر و ادبیات داستانی به گفت‌وگو پرداختیم که به این شرح است:

*آقای زاهدی! آموزش رمان‌نویسی، کاری دیربازده و کم‌محصول است. چقدر به خروجی و برون‌داد این فعالیت دل بسته‌اید؟

به طور کلی حوزه شعر و داستان در کشور ما، حوزه پرمخاطب و پرطرفداری نیست. اگر شما طولانی‌ترین شاهکار سینمایی جهان  را در سه ـ چهار ساعت می‌بینید، خواندن یک رمان، لااقل به دو روز وقت مستمر نیاز دارد. با این حال، مأموریت بنیاد این است که به همین حوزه کم‌طرفدار و کم‌مخاطب، اما فرهیخته توجه داشته باشد. بنابراین ما وظیفه داریم برای جامعه‌ای از فرهیختگان که به کار خلاق می‌پردازند، برنامه‌ریزی کنیم.

کارگاه پیشرفته آموزش رمان، احترام به جامعه خلاقان سراسر کشور در حوزه رمان‌نویسی است و ما در گام قبل، همین احترام را نثار کسانی کردیم که در زمینه داستان کوتاه خلاقیت داشتند. آنها را به داوود غفارزادگان سپردیم تا در یک دوره سه‌ماهه، نوشتن داستان کوتاه را فرا بگیرند. این برنامه ما محصولات بسیار خوبی داشت و داستان‌های قابل انتشار زیادی از دل کار بیرون آمد که بعد از ویرایش داستان‌ها از طرف نویسندگانشان، به زودی در مسیر چاپ قرار خواهد گرفت. در حوزه رمان، حتی ممکن است محصول قابل توجهی به دست نیاید و شاید یک رمان خوب هم نوشته نشود. چون نوشتن رمان، مثل دوی ماراتن است و امکان ندارد از کسی که در رشته دوی صد متر قهرمان شده، انتظار قهرمانی در ماراتن داشته باشید. بنیاد شعر و ادبیات داستانی در این زمینه به وظیفه‌اش عمل می‌کند. وظیفه ما این است که به مخاطب علاقه‌مند و ادب‌جوی پیگیر بگوییم: جایی هست که تو می‌توانی علایقت را دنبال کنی و به موفقیت برسی. البته، ناگفته نماند که اعتقاد نداریم افراد بی‌استعداد، لزوما با آموزش می‌توانند داستان‌نویس شوند؛ اما معتقدیم کسی که استعداد دارد، با دیدن تابلوها می‌تواند راه را پیدا کند. استادی که انتخاب می‌کنیم، کسی است که تابلوها را به هنرجویانش نشان می‌دهد.

* آموزش پیشرفته رمان‌نویسی، ایده بنیاد است یا طرح احمد دهقان؟

اصل طرح، متعلق به بنیاد است. با دهقان مطرح کردیم و او بسیار استقبال کرد. البته این‌که چگونه پذیرش داشته باشیم و چطور از طرح خروجی بگیریم، محصول همفکری ما و اوست. احمد دهقان، نویسنده‌ای است که تجربه نوشتن رمان‌های فراوانی دارد، در جنگ حضور داشته، کلاس‌های متعدد قصه‌نویسی را اداره کرده و حتی خودش مؤسس بعضی جلسات قصه‌خوانی و نقد داستان بوده است. کسی که این همه تجربه دارد، احساس می‌کند بار سنگینی از تجربه در خودش انباشته شده که باید آن را به دیگران انتقال دهد. ما این را از گفت و شنودهایی که با احمد دهقان داشتیم، فهمیدیم و به نظرم، بنیاد شعر و ادبیات داستانی این هوشیاری را به خرج داد که او تمام تجربه‌های خود را از حدود سه دهه فعالیت ادبی احصا کند و در اختیار کارگاه پیشرفته آموزش رمان قرار دهد.

*آیا به‌کار بردن عبارت «پیشرفته» در عنوان این کارگاه بر ارزش آن می‌افزاید؟

پیشرفته بودن این کارگاه از نوع مواجهه استاد و شاگرد است. چون احمد دهقان در داستان به نقطه‌ای رسیده که مشخصاً متعلق به خود او و حتی اجتهاد اوست. پختگی او پس از حدود 30 سال نویسندگی، باید روزی به بچه‌های این مملکت ارائه می‌شد که گمان می‌کنم کارگاه رمان او زمینه انتقال این تجربه‌ها و پختگی‌ها را فراهم خواهد کرد؛ وگرنه حرف‌هایی که در این کارگاه یک ساله زده می‌شود، حرف‌های پیشرفته‌ای نیست؛ بلکه نحوه دیدن و ثبت کردن لحظات و آنات در زندگی، امر پیشرفته‌ای است که کارگاه رمان‌نویسی دهقان در پی آن است.

*جذب ادب‌جویان برای حضور در این کارگاه با شرایطی توأم است که سخت به نظر می‌رسد. در فراخوان هم تعداد نهایی شاگردان این کارگاه در کل کشور 24 نفر لحاظ شده ‌است. چرا باید ورود به این کارگاه سخت باشد؟

کارگاه پیشرفته آموزش رمان بنیاد، مجالی صرفاً برای علاقه‌مندان نیست و باید زبدگان و افراد کاملا جدی را جذب کند. شما در آزمون خلبانی باید حداقل‌هایی در هوش، قد، وزن، بینایی، شنوایی و واکنش سریع داشته باشید تا بتوانید وارد عرصه آموزش آن شوید. دادن طرح یا خلاصه رمان و همچنین شرکت در مصاحبه حضوری با استاد کارگاه، دو شرط جدی ما برای جذب افراد است. مگر می‌شود کسی که طرحی در ذهنش ندارد و تا به حال به رمان و نوشتنش فکر نکرده، بتواند از این کارگاه استفاده کند؟ البته یک تبصره هم هست و آن این است که شاید کسی طرحی نداشته یا رمانی ننوشته، اما یک نویسنده او را تأیید کند. این فرد می‌تواند ثبت‌نام کند، اما در کنار بقیه افراد، باید در مصاحبه حضور یابد تا استاد، استعداد او را تایید کند.

*شما از احصای تجربه‌های سه دهه دهقان برای ارائه در کارگاه رمان‌نویسی سخن گفتید، اما نگفتید که تازگی این طرح در چیست.

آموزش، معمولاً کلاسی به معنی سخنرانی یک‌طرفه و نهایتاً کارگاهی و دوطرفه است، اما تازگی این حرکت در همنشینی و همزیستی با استاد است. لااقل نیمی از شاگردان احمد دهقان که اهل تهران و اطراف آن هستند، این امکان را می‌یابند که یک سال با او زندگی کنند. دهقان، شاگردانش را طوری تربیت می‌کند که شامه و حساسیت آنها برای یافتن عناصر داستانی در جامعه تقویت شود. این کار ممکن نیست؛ مگر در همزیستی با او. این مدل و روش کلی آموزش است و جزئیاتش را حتماً باید از خود او بپرسید.

*آیا ممکن است بنیاد شعر و ادبیات داستانی به این نتیجه برسد که به دلیل سطح ادب‌جویان نمی‌تواند چنین کارگاهی را برگزار کند؟

روش کار ما این نیست که 20 نفر برتر لیست ثبت‌نامی‌ها را انتخاب کنیم. سطحی را تعریف کرده‌ایم که اگر متقاضیان بالاتر از 24 نفر پیش‌بینی شده بودند، گزینش شوند و اگر تعدادشان کم‌تر بود، لااقل با 20 نفر ادامه خواهیم داد. اگر به این جمع‌بندی برسیم که مثلاً هفت نفر شایسته حضور در این کارگاه هستند، آن را برگزار نخواهیم کرد. پیش‌بینی ما 12 نفر در تهران و 12 نفر در شهرستان‌هاست که لااقل باید سرجمع 16 نفر از مصاحبه حضوری نمره قبولی بگیرند تا کارگاه دایر شود.

*در صورت موفقیت این روش، درباره تداوم کار چه پیش‌بینی‌هایی دارید؟

این کارگاه، جمع زیادی از هنرجویان رمان‌نویسی را آگاه خواهد کرد و آنان را به جنب و جوش خواهد انداخت. البته شاید بعد از یک سال فعالیت کارگاه پیشرفته آموزش رمان، تعداد اندکی باقی بمانند که خروجی جدی آن تلقی شوند. بعد از برگزاری این کارگاه و انتقال سال‌ها تجربه احمد دهقان به آنان، باید چند سال صبر کرد تا نسل تازه‌ای از جویندگان آموزش رمان‌نویسی در پی این تجربه‌ها بیفتند. به اعتقاد من، چنین کاری نمی‌تواند مثل خیلی از فعالیت‌های آموزشی، پیوستگی داشته باشد.