وجود سامانه سوخت سبب افزایش شفافیت و ضابطه‌مندی در عرضۀ بنزین و در نتیجه جلوگیری از رشد قاچاق این فراوردۀ ارزشمند می‌شود. سهمیه‌بندی بنزین در بستر این سامانه، کنترل مصرف و واردات بنزین را به همراه دارد و زمینۀ لازم برای اصلاح نظام قیمت‌گذاری سوخت را فراهم می‌کند. ایجاد بانک اطلاعاتی روزآمد در بخش حمل‌ونقل نیز یکی دیگر از مزایای کارت سوخت است.
به گزارش سادس به نقل ازرجانیوز:با روند افزایشِ میزان مصرف و در نتیجه افزایشِ واردات بنزین در سال 1385 و در ادامه با تحریم فروش بنزین به ایران، مجلس شورای اسلامی سهمیه‌بندی بنزین را با استفاده از سامانه هوشمند سوخت در قانون بودجه 1386 مصوب کرد. نهايتاً، با وجود تمام مشكلاتي که در راه سهميه‌بندي بنزين از طريق کارت هوشمند سوخت بود و بر اثر تلاش فراوان نهادهاي درگير در اين موضوع و به‌خصوص وزارت نفت، اجراي اين طرح با حدود يک ماه تأخير از مهلت تعيين شده در قانون بودجه سال 1386، از ساعت 24 روز 6 تيرماه 1386 شروع به‌کار کرد.
برخي از نمايندگان مجلس در جلسه علني 6 تيرماه (تنها چند ساعت بعد از اجراي طرح سهميه‌بندي بنزين مطابق با قانون مصوب مجلس) طرحي سه فوريتي براي توقف اجراي طرح سهميه‌بندي بنزين ارائه کردند که در آن جلسه اعلام وصول نگرديد و بعدها منتفي شد. دو روز بعد در 8 تيرماه 1386، رهبر معظم انقلاب در ديدار اعضاي هيئت دولت و مديران اجرايي کشور، با اعلام رضايت از اجراي طرح سهميه‌بندي بنزين، انجام اين کار توسط دولت را «شجاعانه» خوانده و خواستار استمرار آن شدند.
منفعت اقتصادی مستقیم و غیر مستقیم ناشی از اجرای این طرح در مدت 8 سال، حدود 100 میلیارد دلار برآورد شده است که 75 میلیارد دلار آن به طور مستقیم ناشی از کاهش مصرف و واردات بنزین است و 25 میلیارد دلار آن ناشی از جایگزینی بنزین با
CNG است. همچنین به برکتِ شفافیت اطلاعات برآمده از «سامانه هوشمند سوخت» براي برآورد کردن تعداد و انواع خودروهاي فعال کشور، شناسايي خودروهاي فرسوده، کسب اطمينان از عدم قاچاق در جايگاه‌هاي سوخت، محاسبه نرخ کرايه حمل ونقل عمومي در شهرهاي مختلف و همچنين اصلاح اطلاعات ترددشمارهاي جاده‌اي براي برآورد تقاضاي سفر و پيش‌بيني مصرف سوخت در زمان‌هاي اوج سفر استفاده مي‌شود. بر همين اساس تداوم استفاده از اين سامانه بدیهی به نظر می رسید اما با روی کار آمدن دولت یازدهم شرایط تغییر کرد.
با تک نرخی شدن بنزین در خردادماه سال 1394، انگیزۀ مردم برای استفاده از کارت سوخت شخصی از بین رفت و اکنون بیش از 90% تراکنش‌ها به وسیلۀ کارت جایگاه ها انجام می‌شود. مجلس نهم در بند «ح» تبصره 14 قانون بودجه 1395، دولت را به عرضه بنزین با کارت سوخت و سهمیه‌بندی این فرآورده ملزم کرد، اما وزارت نفت این مصوبه را در قالب پیشنهاد اصلاحیه قانون بودجه با رای نمایندگان در 3 شهریور امسال لغو کرد!
با توجه به قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی و بندهای ۴، ۱۵ و ۱۹ اقتصاد مقاومتی و با در نظر داشتن اینکه رهبر معظم انقلاب اسلامی افزایش بهره‌وری انرژی را به عنوان یکی از ۱۰ راهکار اساسی اقدام و عمل در حوزه اقتصاد مقاومتی ابلاغ کردند، حذف کارت سوخت در تقابل با سیاست‌های اقتصاد مقامتی ارزیابی می‌شود. این در حالی است که دولت همچنان گازوئیل را بر بستر همین سامانه توزیع می کند و بر مزایای آن تاکید دارد.
دستاوردهای طرح کارت هوشمند سوخت
الف) جلوگيری از قاچاق سوخت
با اجباري شدن عرضه بنزين از طريق کارت هوشمند سوخت، قاچاق اين فرآورده تا حدود زيادي مهار شد زيرا براي اولين بار، ارقام مجموع بنزين فروخته شده به خودروها و موتورسيكلت‌ها به‌دست آمد. هرچند از ميزان قاچاق بنزين در قبل از اجراي طرح سهميه‌بندي بنزين، آمار دقيقي در دست نيست ولي آمارهاي غيررسمي نشان مي‌دهد که مقدار آن بين 3 تا 10 ميليون ليتر در روز بوده است که پس از به کار گیری از سامانه کارت هوشمند تا درصد بالایی کاهش یافت.
ب) صرفه‌جويي در مصرف سوخت در ابعاد ملي
آمارها نشان مي‌دهد صرفه‌جويي ارزي قابل توجهي از طريق اعمال سياست‌هاي سهميه‌بندي و قيمت‌گذاري توسط سامانه هوشمند سوخت حاصل شد. جدول و نمودار زير گواهي مي‌دهند که با اجراي سهميه‌بندي و عرضه بنزين با کارت هوشمند سوخت، رشد مصرف بنزين متوقف شد که روند آن در جدول زير مشاهده مي‌شود.
جدول 1. جدول ميزان مصرف بنزين با توجه به پروژه کارت سوخت
آمار جدول فوق نشان مي‌دهد با آغاز اجراي سهميه‌بندي، انگيزه بالايي براي استفاده از
CNG ايجاد شد که به نوبه خود نقش مضاعفي در کاهش تقاضاي بنزين داشت. البته لازم به‌ذکر است کاهش تقاضاي بنزين صرفاً وابسته به جايگزين CNG نيست؛ زيرا مجموع مصرف بنزين و CNG در طول اين سال‌ها کاهش قابل توجه داشت.
ج) بازگشت سرمايه بسيار سريع:
این طرح در مدت کوتاه 15 روز پس از راه اندازی «بازگشت سرمایه» داشته است و هزینه اجرای خود را جبران کرده است.
د)کاهش واردات بنزين و زمينه‌سازی برای بي اثر کردن تحريم واردات:
نمودار زير نشان مي‌دهد پس از اجراي سهميه‌بندي در سال 1386، ميزان واردات بنزين بلافاصله کاهش يافته است. ادامه روند کاهش واردات در سالهاي 1387 تا 1391 مرهون گسترش
CNG و توليد ريفرميت (براي افزايش حجم و اکتان بنزين) در پتروشيمي‌هاي داخلي است.
ه) ايجاد بستر لازم برای افزايش قيمت بنزين تا سطح نرخ‌های بين‌المللي
و) اثبات کارآمدی قيمت‌گذاری چندنرخي در شرايط خاص
ز) ايجاد تنوع در سبد سوخت کشور و افزايش مصرف
CNG
ح) کسب تجربه مديريت يکپارچه طرح‌های بزرگ
ط) ايجاد بانک اطلاعات روزآمد از وسايل نقليه
ی) ايجاد بستر لازم برای اعمال انواع سياست‌های تنظيمي در بازار سوخت
ك) ارتقای سطح فناوری در حوزه اطلاعات (کارت هوشمند الکترونيکي) و ايجاد فرصت برای صادرات فناوری و خدمات فني
م) ايجاد امکان مديريت عرضه سوخت در شرايط بحران و وقوع حوادث طبيعي
ل) حل مشکل مخابراتي برخي از روستاهای کشور:
اجراي سياست سهميه‌بندي و کارت هوشمند سوخت به زيرساخت‌هاي مخابراتي همچون وجود خط تلفن در همه جايگاه‌هاي سوخت کشور نياز داشت و اين درحالي بود که 500 تا 600 جايگاه کشور فاقد خط تلفن بودند. به همين علت و با همكاري شرکت مخابرات، بسياري از اين جايگاه‌ها که در نقاط خارج از شهر و در جاده‌هاي مواصلاتي کشور و بعضاً در مسيرهاي صعب‌العبور و روستاهاي دورافتاده واقع شده بودند، به خط تلفن مجهز شدند.
زمينه‌سازی برای ناکارا شدن کارت سوخت با تک‌نرخي کردن بنزين!
عليرغم تمامي آنچه در مورد آثار سهميه‌بندي بنزين ذکر شد، دولت در خرداد سال 1394، بنزين را تک‌نرخي کرد و دیگر تفاوتی میان استفاده از کارت سوخت و کارت جایگاه داران قائل نشد. فارغ از مثبت يا منفي بودن این تصميم، اين اقدام سبب شده است مردم به‌جاي سوختگيري با کارت شخصي خود، با کارت جايگاه‌ها سوختگيري کنند و اين عمل به معناي به خطر افتادن زيرساخت کارت سوخت است. زيرا همانطور که گفته شد سامانه هوشمند سوخت زماني اطلاعات ارزشمند و مفيد به‌دست مي‌دهد که مردم با کارت سوخت مخصوص خودروي خود سوختگيري نمايند و نه با کارت جايگاه‌ها.
تبعات حذف کارت سوخت و سهمیه‌بندی بنزین
1-حذف شفافیت در عرضۀ سوخت و افزایش قاچاق
2-عدم امکان اصلاح موثر قیمت بنزین درصورت افزایش قیمت نفت با توجه به ملاحظات اجتماعی-سیاسی دولت‌ها
3-از بین رفتن بانک‌های اطلاعاتی روزآمد مرتبط با ناوگان فعال کشور
4-نابودی بستر اجرای بسیاری از سیاست‌های کنترل مصرف و درنتیجه افزایش رغبت به استفاده از خودروی شخصی و افزایش ترافیک و آلودگی هوا
5-رشد واردات بنزین درپی افزایش مصرف و افزایش تهدید تحریم‌های واردات
6-از بین رفتن بستر تامین منابع مالی لازم برای توسعۀ بخش حمل‌ونقل و کنترل آلودگی هوا
7-کاهش توانایی مدیریت عرضۀ سوخت در صورت بروز شرایط بحرانی
جمع‌بندی
وجود سامانه سوخت سبب افزایش شفافیت و ضابطه‌مندی در عرضۀ بنزین و در نتیجه جلوگیری از رشد قاچاق این فراوردۀ ارزشمند می‌شود. سهمیه‌بندی بنزین در بستر این سامانه، کنترل مصرف و واردات بنزین را به همراه دارد و زمینۀ لازم برای اصلاح نظام قیمت‌گذاری سوخت را فراهم می‌کند. ایجاد بانک اطلاعاتی روزآمد در بخش حمل‌ونقل نیز یکی دیگر از مزایای کارت سوخت است.
درصورت حذف کارت سوخت شاهد رشد قاچاق، از بین رفتن بستر نرم‌افزاری اصلاح قیمت سوخت و کنترل مصرف، رشد واردات و نابودی بانک اطلاعاتی ناوگان فعال خواهیم بود و یکی از ابزارهای مقاومت اقتصادی کشور در مقابل تهدیدها و تحریم‌ها از بین می‌رود.