فرمانده مرزبانی ناجا طی یادداشتی آورده است ؛ تاریخ نشان میدهد که در گذشته مفهوم مرز با آنچه که امروزه از آن برداشت میشود تفاوت داشته است.
به گزارش سادس به نقل از پایگاه خبری پلیس ، سردار ” قاسم رضایی ” در یادداشتی آورده است ؛ تاریخ نشان میدهد در گذشته مفهوم مرز با آنچه که امروزه از آن برداشت میشود، تفاوت داشته است.
در گذشته مرز به صورت یک خط مفهوم نداشت؛ در آن زمان، منطقه پهناوری را که حدفاصل میان دو امپراطوری بود، منطقه “سرحدی” مینامیدند. در ضمن اینگونه مناطق، معمولا به طور تصادفی بوجود میآمدند همچنین تصمیم و موافقت قبلی حکومتها مبنای تشکیل آنها نبود.
معمولا سرحد به معنای آخرین حد پیشروی یک امپراطوری در نواحی اطراف خود بوده است؛ منطقه سرحدی، در طی زمان و بر حسب مکان، مفاهیم گوناگونی را القا کرده است.
در تاریخ ایران باستان از “کشورهای مرزبان” نام برده شده، این کشورها با گرفتن باج از دولت مرکزی به نگهبانی مرزهای امپراطوری میپرداختند؛ در امپراطورهای چین و روم، سرحدات به منظور حفاظت امپراطوری از حملههای اقوام مهاجم تاسیس میشدند، دیوار چین به ویژه برای چنین هدفی ساخته شده بود.
در اروپای قرون وسطی زمانی که فئودالیسم همهگیر شده بود، مناطق سرحدی پیوسته در تغییر و تحول بودند؛ زیرا امپراطورها سرزمین و مردم ساکن آن را جزء اموال خود میدانستند و هرزمان که اراده میکردند آنها را میفروختند و هرگاه به عنوان ارث به فرزندان آنها میرسید با تقسیم آن مرزهای جدیدی تعیین میکردند.
در قاره آمریکا، هنگامی که اروپاییان برای اشغال سرزمین از خاور به باختر پیشروی میکردند، منطقهای که جلو آخرین حد پیشروی آنان قرار میگرفت و خالی از سکنه بود، “سرحد یا فرانتیر” خوانده میشد، امروزه انگلیسی زبانان این اصطلاح را درباره اقیانوسها، قطب جنوب و فضای نامحدود بکار میبرند.
از زمانی که حکومتهای سرزمینی بوجود آمدند، مرز مفهوم امروزی خود را یافت و منطقه سرحدی جای خود را به خط مرزی داد؛ ازدیاد روزافزون جمعیت و نیاز فزاینده مردم به منابع طبیعی موجب شده که حکومتها در علامتگذاری خطوط مرزی خود دقت نمایند و مرزها تا حد ممکن کمترین فضا را اشغال کنند.
نیازهای طبیعی انسانها به منابع موجود در محیط اطراف باعث شد تا انسان از ابتدای پیدایش خود و تشکیل قومیتها و زندگی گروهی، محدوده معینی را برای خود مشخص کند و از آن محدوده در مقابل بهرهبرداری، نفوذ و دخالت سایر افراد جلوگیری و در صورت لزوم به طور دسته جمعی از حریم خود دفاع کند.
با افزایش جمعیت، گسترش قومیتها، پیشرفت فرهنگ اجتماعی، افزایش دانش بشری، آگاهی از امکانات نهفته موجود در اطراف خود، پیشرفت فناوری، افزونطلبی جوامع قدرتمند و سایر مسائل باعث شد تا هر روز شیوههای جدیدی در تعیین محدوده، نحوه کنترل، رفع اختلافات ایجاد شده و دفاع از محدوده مرزی به وجود آید.
تاریخچه مرز و مرزبانی در ایران
مرز و مرزبانی در ایران تاریخچهای بسیار دیرینه دارد؛ بشر از زمانی که برای زندگی و تامین نیازهای خود محدودهای را انتخاب کرد، برای حفظ محدوده و منافع خویش حریمی را در نظر گرفت و در مقابل تعدی و تجاوز دیگران از حریم و سرزمین خویش پاسداری و دفاع مینمود.
با تشکیل اجتماعات و شکل گیری حکومتها، هر حکومتی برای خود سرزمین و قلمروی تعیین کرد و نهایت سرزمین خود را سرحد یا مرز نامید و برای حفظ و مراقبت از سرحدات کشور خویش مرزدارانی را بکار گرفت که از تعدی و تجاوز دیگران جلوگیری و از مرزهای قلمرو حکومت خود مراقبت و محافظت نماید.
کشور ایران در اعصار گذشته سرزمین پهناوری بوده که از شمال به کوه های قفقاز و دریای خزر و قسمت علیای رود جیحون از جنوب به سواحل جنوبی خلیج فارس و دریای عمان، از غرب به بین النهرین، از شرق به کوه های سلیمان محدود بود یعنی فلات ایران مشتمل بر ایران کنونی و قسمت هایی از کشورهای همسایه که بین دشت های بین النهرین و دره رود سند قرار گرفته بود.
حکیم ابوالقاسم فردوسی در سر آغاز قرن یازدهم میلادی از ایجاد ستونهای مرزی میان ایران و توران ( آسیای مرکزی کنونی ) در دوران “ورهرام” یا بهرام گور ساسانی ( ۴۲۰ – ۴۳۸ م ) سخن به میان آورده و یادآوراین مطلب است که “ورهرام” مرز ایران و توران را بر جیحون نهاد.
در حقیقت حتی به وجود مرز رودخانهای درجهان باستان اشاره دارد، در شرح این رویداد درصفحه ۳۹۴ جلد سوم شاهنامه(۱۳۶۱ ) میگوید :
برآورد میلی زسنگ و زگچ که کس را ز ایران و ترک و خلچ
نبودی گذر جز به فرمان شاه همان نیز جیحون میانجی به راه
به گفتار فردوسی، ششصد سال قبل از زمان او میلههای مرزی میان کشور ایران و توران کشیده شد، که ایرانیان و ترکان و سایر ملل دیگر اجازه نداشتند از آن عبور کنند مگر با نشان دادن اجازه نامهای از شاه؛ جالب تر اینکه اجازه نامه شاه برای عبور از مرز در حکم گذرنامههای حکومت ساسانی بوده است.
در کشور جمهوری اسلامی ایران، قبل از سال ۱۲۰۷ هجری شمسی مراقبت و محافظت از مرزها و حل مسائل فوری به عهده عشایر مرزنشین بود.
حکومت مرکزی، امور مرزی را به سران عشایر سپرده بود و سران عشایر نیز ضمن مراقبت از مرزها و انجام سایر امور مرزی به اختلافات مرزی نیز رسیدگی میکردند؛ حکومت مرکزی فقط در مواقع تجاوز نیروهای متجاوز خارجی با لشکرکشی و دفاع در مقابل تجاوز خارجی از مرز و تمامیت ارضی حفاظت میکرد.
از سال ۱۲۰۷ تا سال ۱۳۰۷ هجری شمسی مراقبت از مرزها بعهده عشایر بود و سران عشایر ضمن تامین امنیت مرزها به روش عشایری اختلاف مرزنشینان را حل و از منافع آنان دفاع میکردند، لیکن حل اختلافات و وقایع و حوادث و تجاوزات مرزی از طریق وزارت امور خارجه به روشهای دیپلماسی حل و فصل میشد حفظ تمامیت ارضی و دفاع در مقابل تجاوزات ارتشهای بیگانه به عهده قوای نظامی بود.
از سال ۱۳۰۷ تا ۱۳۲۰ هجری شمسی که در کشور ارتش منظم شکل گرفت مراقبت از مرز و سایر امور مرزی به یگانهای ارتش مقیم مناطق مرزی محول شد. فرماندهان یگانهای مرزی با عناوین کمیسر سرحدی و کلانتر مرز وظایف مرزی را انجام میدادند.
در سال ۱۳۲۰ هجری شمسی که کشور ایران توسط قوای نظامی متفقین، شوروی، انگلیس و آمریکا اشغال شد امور مرزی به ژاندارمری وقت محول شد و تا سال ۱۳۲۵ ه. ش این وضعیت ادامه داشت.
از سال ۱۳۲۵ تا سال ۱۳۲۶ ه. ش. امور مرزی به وزارت کشور محول و فرمانداری شهرهای مرزی وظایف مربوط به مرزبانی را انجام میدادند.
از سال ۱۳۲۶ تا سال ۱۳۴۲ ه. ش. اداره کل مرزبانی از وزارت کشور جداشد و در تابعیت وزارت جنگ قرار گرفت و یگانهای ارتشی با استقرار در مرز وظایف مرزبانی را انجام میدادند.
از سال ۱۳۴۲ تا سال ۱۳۷۰ مجددا وظایف مرزبانی به ژاندارمری سابق محول گردید؛ توضیح اینکه در یک مقطعی۴۰۰ کیلومتر از مرزها جنوب شرقی کشور به منظور مبارزه با قاچاق کالا و مواد مخدر به کمیته انقلاب اسلامی واگذار شد که در سال ۱۳۶۹ مجددا به ژاندارمری ادعاده گردید.
در سال ۱۳۷۰ با ادغام نیروهای شهربانی،ژاندارمری ،کمیته انقلاب اسلامی و تشکیل نیروی انتظامی، امور مرزبانی به اداره کل مرزبانی ناجا محول گردید.
به موجب بند ۱ از ماده ۴ قانون، ماموریت و وظایف نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۶۹ مراقبت و کنترل مرزی کشور، اجرای معاهدات و پروتکلهای مصوبه و استیفای حقوق دولت و اتباع مرزنشین کشور در مرزها و محدوده انحصاری و اقتصادی دریاها از ماموریتها و وظایف ناجا تعیین گردید.
در سال ۱۳۸۸ با توجه به اهمیت مرز و تاثیر مرز بر مولفه های امنیتی کشور با تدبیر فرمانده ناجا، فرماندهی مرزبانی بعنوان یک واحد مستقل اجرایی و عملیاتی در تابعیت مستقیم فرماندهی ناجا، سازماندهی و وظایف محوله را انجام میدهند.
سرتیپ پاسدار “قاسم رضایی ”