اسراف در منابع به حدی است که مصرف سرانه آب، انرژی، دارو، نان و سایر مواد غذایی و صرف وقت برای انجام یک کار معین در ایران، چندبرابر استانداردهای جهانی است، این یک ادعای ساده و بدون استناد نیست.
استفاده درست از منابع یکی از پیششرطهای توسعه هر کشور است؛ اما برخی از شهروندان کشورمان بیش از هر ملت دیگری در هدر دادن منابع غذایی، انرژی و حتی وقت خود پیشتاز هستند. آنها بهراحتی منابع ملی خود را به مقدار قابلملاحظهای تلف میکنند. همه اینها درحالی انجام میشود که اسراف کاملا برخلاف آموزههای دینی و علمی است. این اسرافکاری بهحدی گسترده و شدید شده است که بهتازگی در گزارش سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی(فائو) نیز به آن اشاره شده است. آمارها حاکی از آن است که سالانه میلیاردها دلار از سرمایه ملی کشورمان بهدلیل اسرافکاری در منابع غذایی و کشاورزی هدر میرود که آسیبهای آن بسیار زیاد است.
کاهش قدرت خرید
اسراف در منابع به حدی است که مصرف سرانه آب، انرژی، دارو، نان و سایر مواد غذایی و صرف وقت برای انجام یک کار معین در ایران، چندبرابر استانداردهای جهانی است. این یک ادعای ساده و بدون استناد نیست. هدر رفت مواد غذایی طیف وسیعی دارد؛ از ضایع شدن محصولات کشاورزی گرفته تا دور ریز غذا و محصولات غذایی در منازل، رستورانها و سایر اماکن. براساس آمارها ۳۰درصد ضایعات مربوط به نان، ۳۰ تا ۵۰درصد مربوط به میوهها و سبزیجات و ۱۰درصد مربوط به برنج است؛ ۲۵درصد هم به خرما اختصاص دارد. انتشار این آمار ازسوی فائو درحالی صورت میگیرد که طبق بررسیهای انجامشده ازسوی بانک مرکزی ایران، کاهش قدرت خرید خانوارهای ایرانی در ۱۰سال گذشته، سبد غذایی مردم را دستخوش تغییرات ناخوشایندی کرده است. بر این اساس هزینه مواد غذایی در سبد خانوار ایرانی به حدود یکچهارم رسیده و علاوه بر این میزان مصرف تمامی کالاهای اساسی بهجز مرغ و تخممرغ با کاهش چشمگیری روبهرو بوده است.
۹۰۰میلیون نفر گرسنه در جهان
برآوردهای فائو نشان میدهد که هرسال بیش از یک میلیارد تن غذا در جهان هدر میرود که ۳۵میلیون تن از این رقم، معادل ۷/۲درصد در ایران دور ریخته میشود. آمارهای منتشرشده ازسوی فائو، نشان میدهد درحالیکه میلیونها انسان در جهان با مشکل گرسنگی دستوپنجه نرم میکنند، هرساله بخش مهمی از تولید غذای جهان در زنجیره توزیع، برداشت و مصرف به هدر میرود. براساس جدیدترین برآورد این نهاد بینالمللی، ۳/۱میلیارد تن از مواد غذایی و محصولات کشاورزی تولیدی در جهان طی یکسال از بین میرود که این رقم معادل تولید ۲۸درصد از کل زمینهای کشاورزی است. بر این اساس ۳۰درصد غلات، ۲۰درصد لبنیات، ۳۵درصد ماهی و غذاهای دریایی، ۴۵درصد میوه و سبزی، ۲۰درصد دانههای روغنی و ۲۰درصد گوشت تولیدی جهان به هدر میرود. از ۳/۱میلیارد تن غذایی که به هدر میرود، حدود ۴۵۰میلیون تن غلات، ۳۰۰میلیون تن میوه، ۵۰میلیون تن گوشت و ۲۰میلیون تن ماهی است. طبق گزارشهای فائو، در جهانی که ۹۰۰میلیون نفر از جمعیت آن از گرسنگی رنج میبرند، یکسوم از مواد غذایی تولیدشده توسط انسان(برمبنای محتوای کالریک آن) به هدر میرود. انتشار این ارقام در حالی است که بیشتر کشورهای جهان با آسیبهای فقر و گرسنگی جمعیت روبهرو هستند. به اعتقاد کارشناسان، بسیاری از این مواد غذایی را که سالانه هدر میروند، میتوان با مدیریت صحیح منابع، بهدست افراد گرسنه سراسر جهان رساند.
سرانه هدر رفت غذا
تخمین زده میشود که تولید این حجم از غذای هدر رفته در هر سال، متضمن کشت در ۱۹۸میلیون کیلومترمربع از اراضی کشاورزی کرهزمین (بهطورنسبی معادل مساحت کشور مکزیک)، مصرف ۱۷۳میلیارد مترمکعب آب شیرین، مصرف ۲۸میلیون تن کود شیمیایی و تولید گازهای گلخانهای به میزان سههزار و ۳۰۰ تا پنجهزار و ۶۰۰میلیون مترمکعب(معادل دیاکسیدکربن) است. براساس این گزارش ایران نیز ازجمله کشورهایی است که هرساله درصد بالایی از مواد غذایی تولیدی را به هدر میدهد. برآوردهای فائو نشان میدهد هر روز، به ازای هر نفر ۱۳۴کیلوکالری غذا در ایران به هدر میرود؛ یعنی سرانه هدر رفت روزانه غذا در ایران ۱۳۴کیلوکالری است.
آمار نگرانکننده
قدیر رجبزاده رئیس پژوهشکده صنایع غذایی ایران، در اینباره میگوید: آمار و ارقامی که ازسوی نهادها و مراجع مختلف در رابطه با هدر رفت مواد غذایی ارائه میشود، متفاوت است. البته باتوجه به اینکه فائو یک سازمان معتبر بینالمللی است، نمیتوان آمارهای ارائه شده ازسوی آن را دور از واقعیت دانست. به گفته او حتی با فرض اینکه آمارها کاملا مطابق با واقعیت نباشد و برای مثال بهجای ۳۵میلیون تن، ۲۵میلیون تن هدر رفت مواد غذایی در سال داشته باشیم، باز هم نگرانکننده است. البته ما در کنار آمار فائو، آمارهای رسمی خودمان را هم داریم؛ ازجمله آمارهای مربوط به مرکز پژوهشهای مجلس که دوسال پیش ارائه شد و براساس آن، میزان واردات محصولات غذایی در کشور با میزان ضایعات این محصولات برابری میکند. برهمیناساس تنها ضایعات نان، نزدیک به سه میلیارد دلار هزینه به دولت تحمیل میکند.
هدر رفت ۳۵درصد از محصولات
همچنین گزارشهای غیررسمی نشان میدهد که ۳۵درصد محصولات کشاورزی تولیدی در ایران به هدر میرود. بر این اساس از یکصد میلیون تن محصول کشاورزی تولیدی در کشور، ۳۵میلیون تن در سال دور ریخته میشود. این رقم معادل غذای ۱۵میلیون نفر است. در این زمینه میتوان به ۳۰درصد ضایعات در نان، ۲۵-۳۰ (و حتی ۵۰) درصد ضایعات در میوهها و سبزیها، ۱۰درصد ضایعات در برنج، ۲۵درصد ضایعات در خرما و غیره اشاره کرد. همچنین براساس تحقیقی در اولین کنگره بینالمللی کشاورزی سالم، تغذیه و جامعه که در تیرماه۱۳۹۴ ارائه شد، گزارش مراجع رسمی کشور در سال۱۳۸۸ نشاندهنده متوسط ۸۵/۱۸درصد ضایعات در محصولات کشاورزی بوده است. براساس این گزارش، ارزش ضایعات محصولات کشاورزی برابر با حدود ۲۵درصد درآمد ملی از صادرات نفت در آن سال بوده است. در سطح ملی بیشترین ضایعات متوجه میوهها و محصولات باغی و کمترین ضایعات متوجه شیلات و غذاهای دریایی میشود. مرکز تحقیقات مجلس شورای اسلامی نیز در گزارش منتشره خود در دیماه۱۳۹۳، برآورد کرده که هزینه تحمیلشده به دولت از محل ضایعات سالانه نان بالغ بر دو میلیارد دلار میشود.
بررسی اسراف از دیدگاه قرآن
در قرآن کریم واژه اسراف و مشتقات آن مکرر بهکار رفته است، ولى در ۲۳مورد لفظ اسراف استعمال شده که در هر مورد، مفهومى ویژه دارد. در غالب موارد مقصود از اسراف، جنبههاى اخلاقى، عقیدتى و تجاوز از حدود الهى است و تنها در چهار مورد جنبه مالى را شامل مىشود. دین مقدس اسلام بهرهبردارى مشروع از نعمتهاى الهى و زیباییهاى زندگى را مباح و روا و اسراف و زیادهروى را حرام و ناروا میداند؛ به آن جهت که مسلمان به تناسب امکانات و توانایى در برابر جامعه مسئولیت دارد. قرآن مىفرماید: «در راه خدا انفاق کنید و با دستهاى خود، خود را به هلاکت و نابودى نیفکنید.» از این آیه شریفه چنین استفاده مىشود که اگر مال در راه خدا و به سود جامعه و رفع نیازمندیهاى مردم مصرف نشود، سرنوشت آن جامعه و ملت به هلاکت و سقوط میانجامد. راغب اصفهانى مىگوید: «اسراف بهمعنى تجاوز از حد و معیار در هر کارى است که از انسان سر بزند؛ گرچه استعمال آن در موارد زیادهروى در انفاق مال بیشتر است و گاهى به خروج از اعتدال در مقدار خرج مال و زمانى هم به چگونگى بذل مال و مورد آن اطلاق مىشود»، اما اسراف به هرگونه تجاوزکارى و زیادهروى گفته مىشود و در هر حال اسراف عملى است ممنوع و محکوم و مورد انزجار خداوند متعال است و از آن به شدت منع شده است.
آیا میدانید:
*ما ایرانیان در سال۱۳۹۳ مبلغی حدود چهارهزار و ۴۲۰میلیارد تومان برنج وارد کشور کردیم و اینکه مصرف برنج ما ۶/۱برابر سرانه جهانی است و ما رتبه چهاردهم میزان مصرف برنج در جهان را داریم.
*ما دومین واردکننده «شکر» در جهان هستیم و ۶برابر سرانه جهانی شکر مصرف میکنیم. تنها در سال۱۳۹۳ حدود سهمیلیون و ۴۰۰هزار تن واردات شکر داشتیم.
*سالیانه بیش از ۶۰۰هزار تن نانخشک به ارزش ۴۰میلیارد تومان دور ریخته میشود. ما ایرانیها ۷/۴برابر سرانه جهان نان مصرف میکنیم. درضمن خوب است بدانیم که ما بالاترین میزان مصرف نان در جهان را داریم.