این مساله ممکن است در واقع با هدف ایجاد یک حس ضرورت و فوریت در جامعه مطرح شده باشد؛ اما به نظر می رسد که همین مساله گواهی بر خوش بینی بیش از حد بوجود آمده میان سیاست گذاران جدید در دربار سلطنتی عربستان باشد. این در حالی است که این گروه هنوز برنامه دقیق و جزئی برای تبدیل خیال به واقعیت ارائه نکرده اند. از ماه ژانویه، وعده ارائه یه طرح جامع داده شده بود که ظاهرا این طرح در طول چند هفته آینده اعلام خواهد شد.
نمای کلی این طرح در زمان اعلام خبر، که باعث بوجود آمدن پیش بینی های زیادی در مورد آینده ی آن شده بود، ظاهرا به نظر می رسد که به خوبی برنامه ریزی شده است. این روند اعلام شده عبارتست از: فروش مقدار اندکی از سهام شرکت “عربستان آرامکو”، بزرگترین شرکت نفتی جهان؛ ایجاد بزرگترین صندوق اعتبار مالی حکومتی برای سرمایه گذاری در طیف متنوعی از صنعت ها و دارایی ها؛ ایجاد شغل های بیشتر برای زنان؛ و ایجاد صنایع غیر نفتی بیشتر، اعم از صنعت معدن و یا تولید ابزار و سخت افزارهای نظامی. ارائه این طرح های پیشنهادی در کشوری که با توجه به پیشینه تاریخی آن، همیشه بالغ بر نود درصد از درآمدهای دولتی خود را از فروش نفت بدست آورده و همچنین، انتظار می رود که کسری بودجه این کشور در تولید ناخالص ملی در سال جاری و پس از یک رکود ۱۸ ماهه در قیمت نفت به ۱۳.۵ درصد برسد، برنامه ای غیرمحتمل، افراطی و عجولانه به نظر می رسد.
شاهزاده محمد بن سلمان در طول این هفته از هیچ کدام از طرح های اعلام شده عقب نشینی نکرد، هر چند به نظر می رسد برنامه افزایش جزئی مشارکت زنان در نیروی کار از ۲۲٪ به تنها ۳۰٪ در طی ۱۵ سال، در واقع منعکس کننده مقاومت نظام وهابی در این کشور است که سایه آن بر تمامی اصلاحات در عربستان سعودی سنگینی می کند. همچنین، بحث ضرورت اعطای مجوز رانندگی به زنان در صورت ورود بیشتر آنها به نیروی کار، باعث امیدواری برخی از افراد در خصوص حذف این قانون شده بود، اما این موضوع تحقق نیافت. همچنین هیچ سخنی در باب تغییرات دموکراتیک و یا اصلاحات دیگری که مورد توجه و تقاضای جمعیت جوان عربستان است، بیان نشد.
محمد بن سلمان انتظار دارد که تا ۵ درصد از سهام شرکت آرامکو به فروش رفته و در پی آن، به سرمایه ای در حدود حداقل ۲ تریلیون دلار برسد. او همچنین وعده داده که این شرکت به یک “صنعت جهانی” تبدیل شود. البته بخش اعظم این طرح و همچنین جزئیات آن بیان نشده و مبهم است. اما اینگونه اعلام شده که درآمد حاصل از فروش و کسب و کار موجود به صندوق ذخیره ارزی به نام “صندوق سرمایه گذاری عمومی” واریز می شود که با دارایی های دیگر می تواند به میزان ۳ هزار میلیارد دلار برسد که مقدار زیادی از درآمد سرمایه گذاری غیر نفتی را تشکیل خواهد داد. به سایر صنایع نیز برای رشد و توسعه، پاداشی به عنوان مشوق داده خواهد شد. رژیم عربستان با سومین بودجه نظامی جهان، تنها ۲٪ از آن را صرف خریدهای تسلیحاتی در داخل کشور می کند. در طرح ارائه شده توسط محمد بن سلمان، ادعا شده که تا سال ۲۰۳۰ بیش از نیمی از این میزان صرف خرید تسلیحات ساخته شده بومی خواهد شد.
برای رسیدن به این اهداف، عربستان سعودی باید در زمینه های تجارت جهانی، سرمایه گذاری، بازدید کنندگان خارجی و کد های بین المللی اجتماعی و فرهنگی مانند شفافیت بیشتر و قوانین معقول و متعادل تغییرات عظیمی ایجاد کند. اما تحقق بسیاری از این مسایل با در نظر گرفتن اعمال قدرت روحانیون وهابی افراطی که در طول چندین دهه به دنبال اجتناب از برقراری ارتباط با جهان خارج بوده اند، امری غیرممکن به نظر می رسد. همچنین منافع عظیم کسب و کار میان خانواده گسترده و پرجمعیت شاهزاده عربستان نیز باعث کاهش سرعت این اصلاحات برنامه ریزی شده خواهد شد. از طرفی عداوت این کشور با ایران، که توسط شاهزاده محمد و از طریق جنگی نیابتی در کشور همسایه (یمن) برافروخته شده است نیز به بی ثباتی بالقوه ی ریسکی که سرمایه گذاران با آن مواجه خواهند شد، اضافه می کند. با اینحال اما عربستان این هفته به سرمایه گذاران خارجی در مورد ایجاد “کارت سبز” به عنوان سند اقامت دائمی خارجی ها وعده داد.
مانع بزرگ دیگری که در راه تحقق این طرح وجود دارد، راحت طلبی مفرط جامعه عربستان و انتظار مصرف ثروت نفتی کشور به جای فعالیت های دیگر غیرنفتی است. سالهاست که تلاش برای پایان دادن به اعتیاد رژیم عربستان سعودی به ثروت نفت با دیواری از بی تفاوتی و بی علاقگی روبرو شده است. همانگونه که یک مفسر عربستانی بیان می کند: “این مساله درست مانند پدری است که به پسر ۴۰ ساله خود نصیحت می کند که زمان آن است از خانه بیرون رفته و کاری برای خود دست و پا کند.” جوانی محمد بن سلمان در کشوری که به حاکمان سالخورده عادت داشته، به نفع او بوده و می تواند باعث ایجاد انگیزه در جمعیت جوان کشور و همکاری رسانه های اجتماعی برای دسترسی بهتر او به نبض اجتماع شود. اما با کاهش درآمدهای نفتی و نرخ بیکاری بالای ۱۱.۶٪، شانس شکست و سرخوردگی در این طرح بسیار بالا به نظر می رسد. به همین دلیل است که این ولیعهد در زمان اعلام طرح برنامه ریزی شده و جزییات آن در اواخر ماه می و یا اوائل ماه ژوئن، مجبور به مقابله و پاسخ به برخی از سوالات چالش برانگیز در خصوص امکان پذیری و واقع بینانه بودن این اصلاحات خواهد بود. مدیران خارجی در ریاض که تحت تاثیر فوریت این طرح اقتصادی قرار گرفته اند، در عین حال اعلام کرده اند که قبل از سرمایه گذاری در این کشور باید مراحل جدی، قطعی، و قابل توجهی طی گردد.
“پدی پدماناتان”، مدیر اجرایی “آکوا پاور”، یک ژنراتور برق در عربستان که امیدوار است از تعهدی برای تولید ۹۵۰۰ مگاوات انرژی تجدید پذیر سود ببرد، می گوید: “تغییر بزرگ این است که آنها دریافته اند: “ما ناکارآمد هستیم، ما فاسد هستیم و ما نیاز به تغییر داریم.”” او از حذف یارانه خدمات عمومی مانند یارانه برق استقبال کرده؛ اما اضافه می کند که برای جذب سرمایه گذاری، دولت باید برای برنامه های خصوصی سازی هزینه های آب و برق شفاف سازی انجام داده، و نشان دهد که چگونه می تواند تعادل مورد نیاز را برقرار کند. او ادامه می دهد: “سرمایه گذاران نمی خواهند به دولتی تکیه کنند که تنها وعده می دهد: “به من اعتماد کن، من بدهی ام را پرداخت خواهم کرد.” تاجر دیگری می گوید: “کشور نیاز به اصلاحات در بازار کار دارد، به طوری که اخراج کارمندان سعودی که کار خود را به درستی انجام نمی دهند، از لحاظ سیاسی امکان پذیر باشد.” او ادامه می دهد: “اگر شما ۲۰ کارگر سعودی را به دلیل غیبت از کار اخراج کنید، به سرعت یک طوفان توییتری بر علیه شما بر پا خواهد شد.”
در نهایت، شانس پایین موفقیت در این طرح، ممکن است به قدرت عمل شخص محمد بن سلمان بستگی داشته باشد، که بعد از به سلطنت رسیدن پدر هشتاد ساله اش در سال گذشته، کنترل زیادی بر سیاست گذاری کشوری داشته است. اما او همچنان نفر دوم در صف تاج و تخت بوده، و یک بن بست بزرگ در جنگ یمن مقابل او قرار دارد. محمد بن سلمان می گوید: “این یک رویا نیست، بلکه واقعیتی است که به دست خواهد آمد.” اما زمانی که بحث در مورد مبلغی تریلیون دلاری است، مرز این کشور مملو از تنش است، و اصلاحات وعده داده شده نیازمند حذف قراردادهای اجتماعی برای تحقق این وعده هاست، باید مدارک محکمی برای اثبات ممکن بودن این طرح ارائه گردد. عربستان سعودی سالهاست که وعده ایجاد صنعت های دیگری غیر از نفت را تکرار کرده است؛ و به همین دلایل محمد بن سلمان هنوز تا اثبات تفاوت این طرح با وعده های قبلی، راه درازی در پیش دارد.